شناسایی و طبقه بندی انواع آلودگی های محتمل در منابع آب - بخش اول
مسایل بهره برداری از منابع آب جهان فقط به مصرف نادرست آن برنمی گردد. گاهی انسان با کارهای نادرستش ماهیت آب را تغییر می دهد که به آن آلودگی آَب می گویند. آلودگی آب، تغییرات فیزیکی، شیمیایی و زیستی (میکروبی) را شامل می شود. آلودگی آب ها یکی از عمده ترین معضلات جوامع بشری امروز محسوب می شود. این مساله علاوه بر این که در سلامت انسان ها تاثیر مستقیم دارد، اکوسیستم محیط های آبی را برهم می زند. برای دستیابی به یک فهرست مشخص از انواع آلاینده های ناشی از حوادث، شناخت یک حادثه دارای اهمیت می باشد.
براساس یک تعریف، از نگاه کلی، حوادث آلودگی محتمل در منابع آب کلا به دو دستۀ سوانح طبیعی و حوادث ناشی از فعالیت های انسانی تقسیم می شوند در جدول زیر فهرست انواع سوانح آلودگی منابع آب آورده شده است:
فهرست انواع سوانح آلودگی منابع آب
حوادث و سوانح طبیعی
شامل زلزله، سیل، بهمن، گردباد، طوفان، تگرگ، ریزش کوه، رانش زمین، هجوم حشرات و حیوانات، آتش فشان، امواج عظیم دریا، سونامی، خشکسالی و... می باشد.
لازم به ذکر است که از بین سوانح طبیعی که باعث آلودگی منابع آب می شوند در این پژوهش تنها به دو مورد زلزله و سیل پرداخته می شود:
زلزله
با توجه به واقع شدن ایران بر روی یکی از دو کمربند زلزله خیز جهان و وجود گسل های فراوان، وقوع زلزله در فلات ایران امری طبیعی است. ایران جزو ده کشور بلاخیز و ششمین کشور زلزله خیز دنیا است. از لحاظ زمین شناسی، دو صفحه آسیا از شمال و عربستان از جنوب به صفحه ایران فشار وارد می کنند. از سوی دیگر، کانون زلزله در ایران در عمق کمی از سطح زمین قرار دارد و انرژی قابل ملاحظه ای به سطح زمین می رسد. زلزله علاوه بر تاثیرات مخرب سازه ای، تاثیرات سوء زیست محیطی نیز از خود به جای می گذارد که از آن جمله می توان به آلوده شدن آب های زیرزمینی اشاره کرد. در ارتباط با آلودگی آب های زیرزمینی می توان به آلودگی شیمیایی و میکروبی که از مهم ترین اثرات زلزله بر آب های سطحی و زیرزمینی است، اشاره کرد. با توجه به زلزله خیز بودن ایران و کمبود منابع آبی ، لزوم حفاظت از آب های زیرزمینی امری کاملا ضروری است.
به نظر می رسد، هر زلزله طبق دو ویژگی بر محیط زیست تاثیر می گذارد: اثرات اولیه و اثرات ثانویه. اثرات اولیه را می توان ناشی از تکان های زلزله بر سفره آب های زیرزمینی دانست، این عامل به نوعی به صورت عامل تشدید کننده و گاه به صورت عامل اولیه محسوب می شود. عامل دوم را می توان ناشی از حرکت بخشی از زمین یا قطعاتی از آن در اثر زلزله دانست، این عامل به طور ویژه ای تاثیرات مخرب سازه ای بر شبکه جمع آوری و تصفیه فاضلاب می گذارد. زلزله ممکن است بر برخی از تاسیساتی که انهدام یا تخریب آن ها باعث آلودگی آب های زیرزمینی و یا محیط زیست می شود تاثیرات سوء بگذارد که از آن جمله می توان موارد زیر را نام برد:
مخازن یا تانک های ذخیره محصولات نفتی
در کلیه کشورهای جهان، برای ذخیره محصولات و زواید نفتی مانند بنزین گازوییل و غیره از تانک های مخصوص که در زیر یا روی زمین قرار دارند، استفاده می شود. این تانک ها بسته به جنس و قدمتشان بر اثر بروز زلزله با ریشترهای مختلف احتمال دارد تخریب (یا سوراخ) و یا منهدم شوند و در نتیجه نشت مواد نفتی، باعث آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی شود.
مخازن سطحی
مخازن سطحی نیز یکی دیگر از تاسیساتی هستند که در صورت وجود مواد آلاینده در آن ها، احتمال دارد پس از بروز زلزله باعث نشت مواد آلاینده به آب های سطحی و زیرزمینی شده و تاثیرات نامطلوبی بر محیط زیست باقی بگذارند.
سیستم جمع آوری فاضلاب
درصورت وجود چنین سیستمی در یک منطقه، می تواند یکی از خطرناک ترین علل آلودگی آب های زیرزمینی پس از زلزله باشد. به دلیل توزیع مکانی گسترده، این سیستم یکی از دلایل آلودگی آب ها ی زیرزمینی پس از زلزله محسوب می شود. باید اشاره کرد که در برخی از شهرهای ایران سیستم جمع آوری فاضلاب در حال احداث است که لزوم طراحی مناسب و مقاوم آن در برابر زلزله امری ضروری می باشد.
شکسته شدن سیل بندها و سدهای کوچک
که در صورت رخ دادن چنین حادثه ای منطقه زیرآب رفته و احتمال آلوده شدن آب های موجود در سطح منطقه به دلایل مختلف وجود دارد و به دنبال آن احتمال آلوده شدن آب های کم عمق و یا زیرسطحی وجود دارد . وجود یک سیستم زهکشی مناسب در منطقه جهت تخلیه سیلاب موجود می تواند بسیار مناسب و مفید باشد.
سیستم انتقال و شبکه توزیع آب آشامیدنی
شاید بتوان گفت که این عامل به خودی خود باعث آلودگی آب های زیرزمینی نمی شود اما درصورت وجود هرگونه شکستگی، تخریب، مکش و احتمال نشت آلودگی در شبکه انتقال و توزیع آب آشامیدنی شدن آب در هنگام بحران ب ه شدت بالا می رود و در نتیجه همین آب آلوده می تواند تاثیرات سوء خود را علاوه بر سلامتی مصرف کنندگان، بر آب ها ی زیرزمینی نیز بگذارد.
سیستم نامناسب نگه داری زباله ها
منظور از زباله در این بخش کلیه مصادیق آن اعم از خانگی، صنعتی، بیمارستانی و... می باشد که نگه داری نامناسب آن ها از دیگر عواملی است که پس از زلزله می تواند دست به دست دیگر عوامل داده و باعث آلودگی آب ها ی زیرزمینی منطقه شود. زباله ها ممکن است باعث آلوده کردن آب های جاری درسطح منطقه به علت ترکیدن لوله های انتقال آب یا شکست سدها و... شود و در نتیجه احتمال دارد، نهایتا منجر به آلودگی آب های زیرزمینی نیز بشود.
یکی از اثرات ثانویه زلزله که خود از مهم ترین پتانسیل های ایجاد خطر است، پدیده زمین لغزش می باشد، خصوصا در مناطقی که تاسیسات جمع آوری یا ذخیره فاضلاب یا زباله وجود دارد. این پدیده در مناطقی که آب های زیر زمینی کم عمق یا آب های زیر سطحی وجود دارد می تواند در ایجاد آلودگی موثرتر باشد. زمین لغزش ها معمولا به صورت موضعی باعث تخریب می شوند. اما همان گونه که گفته شد، می توانند در انهدام یا تخریب سیستم های جمع آوری فاضلاب و تاسیسات انتقال وتوزیع آب و فرآورده های نفتی و... نیز نقش مهمی را ایفا کنند. علاوه بر زمین لغزش ها ، گسل ها نیز می توانند پس از وقوع زلزله باعث تخریب سازه های جمع آوری فاضلاب و... شوند. اگر گسل ها از زیر تاسیسات جمع آوری یا ذخیره مواد آلوده کننده محیط زیست عبورکنند می توانند به شدت باعث تخریب این سازه ها شوند. گرچه معمولا آب های سطحی، از لایه های متخلخل مانند ماسه نرم و امثال آن عبور می کنند و در نتیجه عبور از منافذ ریز و کوچک، خود به خود به طور طبیعی تصفیه می شوند، اما ممکن است که سنگ های شکسته و مضرس از لحاظ تصفیه کردن آب، دارای قدرت کم تری از سنگ های آهکی و سنگ خارای پر شکاف و نیز ماسه های درشت باشد. و یا آلوده کننده های به وجود آمده توسط فعالیت های انسانی، به قدری زیاد باشند که این تصفیه طبیعی کارایی خود را از دست بدهد. بنابراین با توجه به شناخت مساله، تمهیدات خاصی برای جلوگیری از آلودگی باید اندیشیده شود، یعنی شناخت منطقه مستعد زلزله، پیش بینی تاثیرات آن بر آب های زیرزمینی و در نهایت مدیریت مناسب جهت جلوگیری یا کاهش آلودگی آب ها ی زیرزمینی لازم می باشد. ایجاد نقشه های خطرپذیری و شناسایی مناطق پر خطر و یا امن از نظر زلزله و نیز سفره های آب های زیرزمینی، مهم ترین گام محسوب می شود. یکی دیگر از اقدامات اساسی در جهت کاهش یا مقابله با آلودگی، تهیه و تصویب قوانین و استانداردهایی است که مانع آلودگی می شوند و در نهایت اجرای این قوانین و استانداردها به صورت ایجاد سازه های مقاوم در برابر سوانح، چاره ساز خواهند بود. هرچند درحال حاضر قوانین و مقرراتی وجود دارد، ولی این قوانین به صورت مجزا تنظیم شده اند که باید توسط مرجعی متشکل از کارشناسان مختلف اعم از کارشناسان شبکه آب و فاضلاب، کارشناسان و طراحان مخازن ذخیره مواد آلوده، کارشناسان منابع آب های زیرزمینی، مدیران بحران و... بازنگری و با دیدی کل نگربه صورت یک پارچه، باز نوشته شوند.
آب های زیرزمینی، به عنوان یکی از با ارزش ترین منابع خدادادی در طبیعت همواره به عنوان پراستفاده ترین ذخایر آبی از گذشته دور تاکنون مورد استفاده بشر قرار گرفته است. به دلایل مختلف ، از جمله محدود بودن این ذخایر، زلزله خیز بودن بسیاری نقاط کشور و کند بودن مکانیزم تصفیه و فیلتراسیون طبیعی در این آب ها، لزوم حفاظت از آن ها به منظور پیشگیری از اتلاف هزینه های گزاف بعدی، ضروری به نظر می رسد.
سیل
سیل ممکن است لوله های آب یا فاضلاب را جابه جا کند. مشاهدات نشان داده که در یک مورد، سیل 5 کیلومتر لوله 90 سانتی متری آب را با خود جابه جا کرد. ممکن است تاسیسات تصفیه آب و تلمبه خانه ها زیر آب فرو رفته و گل و لای داخل تلمبه ها، موتورها و سایر تجهیزات شوند که این امر سبب انجام تعمیرات گران و وقت گیری می شود. آسیب ساختمان های محافظ چاه ها و چشمه ها ممکن است، منجر به آلودگی آب آشامیدنی شود. تاسیسات تصفیه فاضلاب و لوله های خروجی فاضلاب، بیش تر در معرض صدمات سیل قرار دارند. پس زدن آب در لوله های فاضلاب سبب سرریز شدن مخازن فضولات و چاه های فاضلاب می شود. به علت بالا آمدن سطح آب، انواع زباله در نقاط مختلف پخش و جمع آوری و دفع آن ها مشکلات فراوانی ایجاد می کند. جمع شدن زباله و فضولات سبب افزایش مگس و جوندگان موذی می شود. دفن مردگان و زیر خاک کردن لاشه حیوانات مرده، در بعضی مواقع مشکل فوری و مهمی تلقی می شود.
علاوه بر موارد بالا، هنگام وقوع سیل، خطر آتش سوزی نیز افزایش می یابد. بالا آمدن سطح آب ممکن است سبب واژگون شدن مخازن نفت یا بنزین شود و یا ورود آب به مخازن بزرگ مواد سوختی سبب پخش شدن آن ها در منطقه وسیعی می شود. اگر جرقه ای به این مواد سوختی برسد آتش به سرعت همه جا را فرا می گیرد زیرا اشیا شناور برسطح آب و سایر اشیا معمولا همگی آغشته به مواد قابل اشتغال هستند. گاهی اتصال در شبکه برق ساختمان هایی که زیر آب رفته اند، باعث بروزآتش سوزی و حتی برق گرفتگی می شود. از طرف دیگر احتمال شکستن لوله های گازرسانی هنگام بروز سیل و زلزله و خطر آتش سوزی نیز دور از ذهن نیست. تاسیسات بهسازی مناطق ساحلی نیز ممکن است به هنگام هجوم امواج سیل ویران شوند و یا در اثر شسته شدن زمین و فرو ریختن آن ها، در معرض صدمات جدی قرار گیرند.
تماس واتساپ: 09190622992 (98+)
شناسه تلگرام مدیر سایت: Basin_Ir_bot@
نشانی ایمیل: www.Basin.ir@Gmail.com
(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)
_______________________________________________________
تماس با ما
تماس واتساپ
گروه تلگرام ما
هشدارهای ما
آمار و اطلاعات
سفارش پروژه
در منابع آب
نظرات (۰)