بحران نابودی منابع آب زیرزمینی ایران

۱۰ تیر ۰۴ ، ۱۵:۳۳ نويسنده: کارشناس ارشد مهندسی آب

شکل پیوست‌شده موقعیت بیش از یک میلیون حلقه چاه بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در ایران را نشان می‌دهد که برداشت سالانه‌ای معادل ۴۱.۷ میلیارد متر مکعب دارند. این میزان برداشت سالانه را می‌توان با استفاده از شاخص نسبت برداشت به منابع تجدیدپذیر آب زیرزمینی تحلیل کرد. این شاخص ساده‌ترین و در عین حال علمی‌ترین معیار برای تعیین پایداری یا بحران در برداشت آب زیرزمینی است که از تقسیم حجم برداشت سالانه بر حجم تغذیه طبیعی سالانه سفره‌های آب زیرزمینی به دست می‌آید. هنگامی که این نسبت از عدد یک فراتر رود، به این معناست که میزان برداشت از سفره‌های آب بیش از تغذیه طبیعی آن‌هاست که به تخلیه ذخایر و وضعیت ناپایدار و بحرانی منابع منجر می‌شود.

بر اساس مطالعات ملی و گزارش‌های معتبر، حجم منابع تجدیدپذیر سالانه آب زیرزمینی در ایران حدود ۵۰ تا ۵۵ میلیارد متر مکعب برآورد شده است. بنابراین نسبت برداشت ۴۱.۷ میلیارد متر مکعب به این مقدار، حدود ۷۵ تا ۸۰ درصد است. این نسبت بسیار بالا و نزدیک به آستانه بحرانی است، به‌ویژه آن‌که در بسیاری از مناطق کشور، میزان برداشت از حد مجاز فراتر رفته و پایدار نیست. این فشار بالا بر منابع آب زیرزمینی باعث افت سطح ایستابی، کاهش کیفیت آب و تخریب سفره‌ها می‌شود که از نشانه‌های اصلی وقوع بحران آب زیرزمینی هستند.

افزون بر این، شاخص‌های دیگری مانند افت سطح ایستابی، کاهش دبی چاه‌ها و افزایش تعداد چاه‌های غیرمجاز نیز همزمان وجود بحران در برداشت آب زیرزمینی را نشان می‌دهند. این شاخص‌ها مکمل نسبت برداشت به تغذیه هستند و تأکید دارند که میزان برداشت کنونی از ظرفیت طبیعی سفره‌ها فراتر رفته است. در نهایت می‌توان گفت که وقتی برداشت از منابع آب زیرزمینی بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد ظرفیت تجدیدپذیر سالانه باشد، وضعیت این منابع بحرانی تلقی می‌شود و نیازمند مدیریت شدید و پایدار برای جلوگیری از تخریب بیشتر منابع است. در مورد ایران، برداشت سالانه ۴۱.۷ میلیارد متر مکعب به‌وضوح نشان‌دهنده وقوع بحرانی جدی در منابع آب زیرزمینی کشور است.