بررسی تغییرات بلند مدت پارامترهای جوی-هیدرولوژیک

۰۲ شهریور ۰۴ ، ۲۲:۱۹ نويسنده: کارشناس ارشد مهندسی آب

در نگاه کلی، چهار سال آخر سری زمانی وضعیتی را نشان می‌دهد که از نظر هیدرولوژیک با یک فرآیند خشکسالی چندساله سازگار است: تأمین آبی کاهش یافته، ذخایر برفی و رطوبت خاک تضعیف شده‌اند و در عینِ حال تنش‌های حرارتی تشدید شده‌اند. این ترکیب «کاهش عرضه» همراه با «افزایش تقاضای اتمسفری» ساختاری فراهم می‌آورد که هم ظهورِ خشکسالی و هم تشدید پیامدهای آن را تسهیل می‌کند. وقتی چهار سال اخیر را مقابل کل دوره آماری قرار می‌دهیم، آشکار است که این دوره از نظر بارش نسبت به میانگین بلندمدت ضعیف‌تر، از نظر دما گرم‌تر و از نظر رطوبت خاک خشک‌تر است. این تفاوت‌های ترکیبی نشان می‌دهد که وضعیت فعلی نه یک ناکامی‌کوتاه‌مدتِ مقطعی، بلکه یک دوره تجمعی است که اثراتش بر زنجیره تأمین آب از برف و رواناب سطحی تا رطوبت خاک و در نهایت آب‌های زیرزمینی قابل مشاهده است.

عامل آغازین یا محرک اصلی را می‌توان کاهش تأمین آب از انتهای چرخه هیدرولوژیک دانست؛ یعنی کاهش بارش و کاهش ذخیره برفی که به‌طور مستقیم میزان ورودی آب به سیستم‌های سطحی و نفوذپذیری خاک را کاهش می‌دهد. این کاهش در تأمین، نخستین گامِ زنجیره‌ای است که منجر به خشک‌تر شدن خاک، کاهش رواناب قابل بهره‌برداری و نهایتاً تنزل تغذیه سفره‌های زیرزمینی می‌شود.

افزایش دمای سال‌های اخیر نقش تقویت‌کننده‌ای دارد؛ دماهای بالاتر باعث افزایش پتانسیل تبخیر-تعرق و افزایش تنش حرارتی بر پوشش گیاهی می‌شوند، بنابراین حتی وقتی آب نسبتاً اندکی وجود دارد، نیاز اتمسفری بیشتر می‌شود و فشار بر منابع آب افزایش می‌یابد. هم‌زمان، کاهش رطوبت خاک و افت ذخایر برفی بازخوردهای منفی ایجاد می‌کند که توانایی زمین برای تأمین تبخیر و حفظ پوشش گیاهی را کاهش می‌دهد؛ این بازخوردها خشکسالی را پایدارتر و طولانی‌تر می‌کنند. بنابراین مصرف مازاد از آب زیرزمینی در دشت‌های کشور بیشتر شده و بحران رخ نشان می‌دهد.