شاخص تناسب هیدرولیکی زیستگاه‌های ماهی

۱۱ دی ۰۴ ، ۱۱:۲۷ نويسنده: بهزاد سرهادی - مشاور شرکت مدیریت منابع آب ایران

مطالعات نشان داده‌اند که تغییر اقلیم و افزایش شدت سیلاب‌ها در آینده به‌طور قابل‌توجهی موجب کاهش زیستگاه‌های آبزیان خواهد شد. عوامل هیدرولیکی نظیر دبی جریان، عمق آب و سرعت جریان نیز نقش اساسی در تعیین پایداری زیستگاه‌های ماهی ایفا می‌کنند. در این پژوهش، اثرات تغییر اقلیم بر زیستگاه‌های ماهی از طریق توسعه شاخص مطلوبیت زیستگاه (HSI) و شبیه‌سازی تغییرات سرعت جریان و عمق آب در رودخانه گرند، تحت سناریوهای مختلف اقلیمی و برای سیلاب‌های با دوره بازگشت ۵۰ و ۱۰۰ ساله، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مدل‌سازی هیدرولیکی با استفاده از مدل HEC-RAS نشان داد که در آینده دور، به‌ویژه تحت سناریوهای با انتشار بالا، افزایش قابل‌ملاحظه‌ای در عمق و سرعت جریان رخ خواهد داد. در سناریوی انتشار بالای RCP 8.5، برای سیلاب با دوره بازگشت ۱۰۰ ساله در آینده دور نسبت به دوره پایه، عمق ۲۸ درصد، سرعت ۲۴ درصد و دبی جریان ۸۵ درصد افزایش یافت که این امر منجر به کاهش ۱۲ درصدی شاخص مطلوبیت زیستگاه (HSI) شد.

در مقابل، سناریوی انتشار پایین CMIP6 یعنی SSP126 افزایش‌های ملایم‌تری را برای آینده دور نسبت به دوره پایه و برای سیلاب ۱۰۰ ساله پیش‌بینی می‌کند، به‌طوری‌که عمق ۱۳ درصد، سرعت ۱۰ درصد و دبی ۲۷ درصد افزایش می‌یابد. در نتیجه، تنها کاهش ۵ درصدی در شاخص HSI مشاهده شد که بیانگر پایداری نسبی شرایط زیستگاهی برای ماهیان است. تحلیل تفصیلی شاخص مطلوبیت زیستگاه نشان می‌دهد که کانال‌های اصلی دشت سیلابی در سناریوهای آینده، به‌ویژه تحت سناریوهای اقلیمی شدیدتر، کارایی خود را به‌عنوان زیستگاه مناسب از دست می‌دهند. در سناریوهای با انتشار متوسط و پایین، نواحی ثانویه و حاشیه‌ای در شرایط خاص، بهبود نسبی در کیفیت زیستگاه را نشان می‌دهند.

با استفاده از مقادیر نرمال‌شده شاخص HSI و مقایسه دوره‌های آینده با مقادیر دوره پایه برای سیلاب‌های ۵۰ و ۱۰۰ ساله، نتایج حاکی از آن است که تحت سناریوی RCP 8.5 شاخص مطلوبیت زیستگاه در آینده نزدیک و آینده دور به‌طور چشمگیری کاهش خواهد یافت. در چارچوب سناریوی کم‌انتشار SSP126 از مجموعه CMIP6، کاهش‌های مشاهده‌شده در HSI در هر دو بازه آینده نزدیک و آینده دور بسیار ناچیز است. به‌طور کلی، یافته‌های این تحقیق بر پیامدهای منفی تغییر اقلیم و افزایش شدت سیلاب‌ها بر اکوسیستم‌های آبی تأکید دارد و ضرورت اتخاذ اقدامات پیشگیرانه در مدیریت منابع آب و حفاظت از زیستگاه‌های آبزیان را برجسته می‌سازد.