تماس با ما
گروه تلگرام ما
هشدارهای ما
آمار و اطلاعات
پروژه
پهنه بندی توان اکولوژیک به منظور استقرار طرح های توسعه منابع آب - بخش اول
تاریخچه ارزیابی توان اکولوژیک در ایران
توسعه رو شهای ارزیابی توان و محاسبه تناسب توان با کاربری اراضی در ایران پس از جنگ دوم جهانی آغاز شد. در ایران ارزیابی اراضی تنها براساس ویژگی های خاک شناسی یعنی تیپ خاک و تناسب اراضی برای کشاورزی به عمل می آمد. نقشه های قابلیت اراضی به مقیاس 1:250،000 توسط سازمان خواروبار جهانی با مشارکت وزارت کشاورزی کشور امریکا برای بهره وری اراضی کشاورزی و همین طور جنگل ها و مراتع و حفاظت از خاک ها تهیه شد. از این نقشه ها با وجود مقیاس نامناسب و دیگر مسایل به ناچار در انواع دیگر برنامه ریزی ها نیز استفاده شد.
بیش از یک دهه پس از آن، برنامه ریزی استفاده از سرزمین و روش های ارزیابی محیط زیست در وزارت کشاورزی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و دانشگاه معرفی شد. به هر حال روش های مختلف ارزیابی توان و تناسب کاربری ها به عنوان مبنای برنامه ریزی آمایش سرزمین در ایران معرفی و تاحدی مورد استفاده قرار گرفت. روند اصلی جهانی شدن برنامه ریزی محیط زیست در ایران براساس ره یافت سیستمی و گاهی پارامتریک بوده است. فرایند آمایش همواره نه براساس توان که براساس ره یافت آمایش و آرایش کاربری ها با توجه به تسهیلات و توزیع فضایی سرمایه بوده است. (روش آمایش فرانسوی دهه 60 و 70 میلادی که عوامل اقتصادی و اجتماعی اهمیت بیش تری نسبت به عوامل بیوفیزیکی داشته و برخلاف آن با تعیین اهداف و نه ارزیابی توان صورت می گرفته است). به کارگیری چنین روشی برای برنامه ریزی استفاده از سرزمین و تهیه طرح ها به دلیل دخالت ندادن استعداد طبیعی و توان اکولوژیکی اغلب استفاده از سرزمین را دچار مخمصه کرده، خرابی محیط زیست و خسارت های ناشی از آن را برای انسان به جای گذاشته است این امر به ویژه به دلیل سانحه خیز بودن ایران از حساسیت ویژه ای برخوردار می باشد. خوشبختانه از سال 1361 و 1362 تهیه و تدوین طرح های استفاده از سرزمین در کشور با به کارگیری اصولی آمایش سرزمین، که مبنای توسعه را براساس بینش توام اکولوژیکی و اقتصادی بنا می نهد به اجرا در آمد و روشن است که ارزیابی توان اکولوژیکی سرزمین در این فرایند و تهیه و تدوین طرح های استفاده از سرزمین نقش اساسی را ایفا نماید. این امر در برگیرنده طر حهای توسعه منابع آب نیز می باشد. بنابراین با توجه به اهمیت جامع نگری (اکولوژیکی و اقتصادی- اجتماعی) طرح های توسعه در برنامه ریزی نوین به منظور لحاظ این ویژگی ها در فرایند برنامه ریزی، استفاده از شیوه های ارزیابی توان محیط زیست یا اصطلاحا توان اکولوژیکی سرزمین توجیه می شود.
مدل ها و روش های ارزیابی توان در ایران و جهان
برای ارزیابی توان و محاسبه تناسب آن برای انواع کاربری ها به کمک پهنه بندی، شیوه های متفاوتی وجود دارد . تفاوت این روش ها عمدتا به دلیل تفاوت مدل های اکولوژیکی آنها می باشد. هم چنین می توان اذعان داشت که تفاوت این روش ها به خاطر تعداد منابعی می باشد که در مرحله تجزیه و تحلیل و جمع بندی داده ها در تشکیل واحدهای سرزمین نقش دارند. شباهت این روش ها یا در واقع ویژگی کلی در همه این روش ها، شناسایی یک پهنه همگن براساس توان آنها می باشد.
در مرحله بعد این پهنه های همگن برای تصمیم گیری در مورد کاربری مطلوب یا ممکن مورد مقایسه قرار می گیرند. بنابراین هر نوع روش ارزیابی که مورد استفاده قرار می گیرد، داشتن یا نداشتن توان نسبت به یک معیار، مقیاس، ضابطه و یا استاندارد سنجیده شود. تفاوت روش ها در تفاوت معیارها، مقیاس ها، ضابطه ها و استانداردهای ارزیابی می باشد و شباهت آنها در ساختن معیار، مقیاس، ضابطه و یا استاندارد است. روش های متفاوت، ارزیابی توان اکولوژیکی را با ساختن چندین ضابطه در قالب مدل های اکولوژیکی برای هر نوع کاربری آغاز می کنند که این مدل بسته به شرایط منطقه ای یا کشوری (از نظر اکولوژیکی و سابقه شناسایی منابع اکولوژیکی در آنها، هزینه، وقت، و غیره) ساخته می شود. شایان یادآوری است که بسیاری از ویژگی های محیط زیستی یا عوامل ارزیابی بر توان محیط زیستی اثرات غیرمستقیم یا ضمنی دارند و علی رغم اثر مهم آنها به آسانی قابل به کارگیری در مدل های تناسب یا به عبارتی مدل های آمایش سرزمین نمی باشند. به هر حال در هر روش ارزیابی، پس از تدوین مدل، ویژگی های اکولوژیکی تجزیه و تحلیل و جمع بندی شده در واحدها یا یگان های سرزمین، با مدل های اکولوژیکی یاد شده مقایسه می شوند و توان سرزمین نسبت به آن مدل برای هر نوع کاربری ارزیابی و سنجیده می شود و در نتیجه آن مشخص می شود که آیا یگان یاد شده برای کاربری مورد نظر توان دارد یا خیر؟ یک اصل دیگر نیز که بیش تر رو شها از آن تبعیت می نمایند آن است که عمل ارزیابی نباید فقط بر سنجش داشتن یا نداشتن توان بسنده کند، بلکه علاوه بر آن باید درجه مرغوبیت توان را نیز تعیین کند. بنابراین در ارزیابی توان از هر روشی که استفاده می شود نتیجه آن باید علاوه بر ارزیابی، طبقه بندی درجه مرغوبیت توان نیز باشد.
روش تناسب براساس محدودی تهای خاک (FAO)
در این روش ارزیابی اراضی تنها براساس ویژگی های خاک شناسی یعنی تیپ خاک و تناسب اراضی برای کشاورزی انجام می شود و ارزیاب اغلب از ویژگی های برجسته سرزمین به عنوان شاخص برای پیش بینی و برآورد اثرات توسعه یا توان کاربری استفاده می کنند. به عنوان مثال پوشش گیاهی، خاک، شکل زمین و یا تلفیق این واحدها به عنوان موثرترین ویژگی ها در سیستم های مختلف ارزیابی توان استفاده شده است. در روش فائو خاک پارامتر انتخابی یا شاخص می باشد که عمدتا به عنوان یک شاخص برای ارزیابی توان در کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد.
در این روش ابتدا خاک براساس ویژگی های فیزیکی و شیمیایی و عواملی مانند توپوگرافی و پوشش گیاهی از روی عکس های هوایی به تیپ های مختلف تقسیم می شود، سپس با نمونه برداری و کار میدانی مرزهای آن تصحیح شده و بر روی نقشه منتقل می شود. در گام بعد براساس رابطه میان خاک و پوشش گیاهی قابلیت کشاورزی هر تیپ تعریف و در نهایت نقشه قابلیت اراضی برای کشاورزی تعیین می شود. شایان یادآوری است از آن جا که یک تیپ خاک هم آسیب پذیری خاک را نشان م یدهد و هم حاصلخیزی آن را برای تولید فراورد ههای کشاورزی، در سرزمین هایی که رابطه تنگاتنگ میان منابع اکولوژیکی آن شناخته شده است می توان با بررسی یکی ازمنابع مانند خاک به آسیب پذیری و یا توان منابع دیگر و در نهایت، آسیب پذیری و یا توان سرزمین پی برد.
در تدوین این مدل تنها یک پارامتر یا یک منبع اکولوژیک دخالت دارد و انتخاب این منبع به نوع سر زمین، درجه تبحر متخصصین آن منبع ودرجه معرف بودن منبع نسبت به ویژگی های سایر منابع سرزمین بستگی دارد.
ادامه دارد...
شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@
نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com
(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)
_______________________________________________________
در منابع آب
نظرات (۰)