واژه فرونشست چند سالی بیشتر نیست که به اخبار راه پیدا کرده و هر از گاهی این لغت در تیتر اخبار و گزارش ها برجسته می شود اما سوال اینجاست آیا فرونشست به مازندران نیز رسیده و اگر وجود دارد راه حل آن چیست؟ فرونشست در واقع همان گودال یا حفره‌های ناگهانی ایجاد شده در سطح زمین بوده که ممکن است مساحت آن به چند صد متر مربع نیز برسد. به عقیده کارشناسان این اتفاق در اثر برداشت بی رویه آب از سفره‌های زیر زمینی و افت سطح آب در این ذخایر اتفاق می‌افتد.

فضای خالی زیر زمینی که در اثر برداشت بی رویه منابع آب ایجاد می‌شود ممکن است با کوچکترین لغزش زمین به ناگاه فرو ریخته و حجم عظیمی از خاک جا به جا شود. این اتفاق درست مثل این است که به اندازه یک ساختمان بزرگ ویلایی در زیر زمین محفظه خالی وجود داشته باشد و بعد ناگهان در اثر یک اتفاق ثقلی این محفظه با خاک سطوح بالایی پر شود.

فرونشست از آن دسته عناوینی است که هم ردیف بحران آب در کشور و تغییرات اقلیمی و کمی پس از آن مسئله ساز شد. برداشت‌های بی رویه از آب‌های زیرزمینی در مصارف کشاورزی و صنعت، عدم مدیریت درست منابع آبی، مصارف بیش از حد و غیرضرور آب بدون توجه به نیاز توسط مردم و کاهش نزولات جوی همگی دست به دست هم دادند تا معضل جدیدی بنام فرونشست در ایران خودنمایی کند.

اما این مسئله که بیشتر در استان های کویری نمود داشت آرام آرام پای خود را به دیگر مناطق کشور باز کرده و اندک اندک می‌رود تا به پدیده‌ای دامنگیر در سراسر کشور تبدیل شود. استان‌هایی مانند اصفهان، یزد، کرمان، سیستان، جنوب خراسان، سمنان، کرمان، مرکزی، همدان، قزوین، البرز و تهران مناطقی بودند که فرونشست را تجربه کردند.

به تازگی در استان گلستان نیز این اتفاق گزارش شد و در مازندران نیز مخاطراتی در این باره وجود دارد اما سوال اینجاست که مازندران با حجم بارشی مناسب در طول سال و دشت‌های سرسبز و پر آب آیا مستعد فرونشست بوده، آیا مصداقی از فرونشست گزارش شده و اگر پاسخ مثبت است چه راه حل هایی وجود دارد؟

فرونشست در مازندران هنوز جدی نیست

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران قاطعانه پاسخ می‌دهد که تاکنون فرونشست در استان گزارش نشده و این مسئله برای مازندران مشکل جدی محسوب نمی‌شود اما خطر فرونشست موضعی در آینده استان را تهدید خواهد کرد.

سید مهدی عمادی در گفت‌و گو با خبرنگار ایسنا تنها تهدید ممکن در از بین رفتن سفره‌های آب زیر زمینی سطحی را ماسه دهی بیش از حد این سفره‌های خطی عنوان و گفت: در مناطقی مانند بابل، فریدونکنار، ساری، قائمشهر، جویبار و بهشهر در فصول زراعی به هنگام برداشت آب مقدار بسیار زیادی ماسه نیز تخلیه شده که این موضوع خطر از بین رفتن تراکم سفره‌ها را به دنبال دارد.

وی ماسه دهی چاه‌ها را سبب از دست رفتن تدریجی سفره‌های آب زیرزمینی تا عمق 20 متر در مازندران عنوان کرد و افزود: برخلاف مناطق آهکی و کاستی، در این استان به علت برداشت رسوبات و ماسه‌های دانه ریز، خطر فرونشست موضعی مناطق جلگه‌ای را تهدید می‌کند.

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران عدم رعایت اصول فنی ساختمان چاه را دلیل اصلی خروج ماسه به هنگام برداشت آب عنوان کرد و ادامه داد: این اتفاق باعث شده تا میزان ماسه‌دهی چاه افزایش یابد و برای کشاورز هم مقرون به صرفه نیست که چاه جدیدی با رعایت اصول فنی احداث کند.

عمادی با بیان اینکه ماسه‌دهی در چاه‌های مجاز هم وجود دارد، خاطرنشان کرد: در برداشت‌های سنتی چه از چاه‌های مجاز و غیرمجاز ماسه دهی وجود داشته و این موضوع ربطی به برداشت بی رویه از سفره‌های زیر زمینی ندارد.

وی تصریح کرد: وقتی از یک چاه 20 متری در فصل زراعی به اندازه یک کامیون ماسه برداشت می‌شود یعنی فرونشست در استان در حال شکل‌گیری است.

راهکار پیشنهادی

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران راهکار موجود را تعبیه اصولی و درست چاه توسط کشاورزان و صنعتگران اعلام کرد و گفت: طراحی چاه‌های دوجداره که پشت آن رسوبات دانه ریز یا گراول ریخته و رعایت اصول احداث چاه انجام گیرد مانع از ورود ماسه به چاه خواهد شد.

عمادی با بیان اینکه کشاورزان برای تامین آب به ناچار اقدام به حفر چاه کردند، اظهار کرد: سدهای استان هنوز تکمیل نشده و شبکه توزیع آب مانند رودخانه و انهار زراعی در دشت نیز کل محدوده جلگه را تحت پوشش قرار نمی‌دهند بنابراین کشاورزان چه در شالیکاری و باغداری به سمت حفر چاه حرکت کردند.

وی از وجود بیش از 145 هزار حلقه چاه در مازندران خبر داد و تاکید کرد: از این تعداد 89 هزار حلقه چاه مجاز و 57 هزار حلقه چاه فاقد پروانه وجود دارد و این مقدار شامل چاه‌هایی است که از قبل وجود داشته و اکنون چندین سال است که اجازه حفر چاه جدید صادر نمی‌شود.

مدیر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران یادآورشد: اکنون بحث برداشت آب از سفره‌های زیر زمینی کنترل شده است اما در بخش ساختمان چاه، نیاز به ساخت اصولی چاه‌ها داریم تا جلوی ماسه‌دهی گرفته شده و نهایتا مانع فرونشست شود.

علت فرونشست تغییر سطح آب‌های زیرزمینی است

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با بیان اینکه موضوع فرونشست 7 سال پیش در انجام پروژه‌های مناطق کرمان برای مازندران نیز پیش بینی شده بود، خاطرنشان کرد: علت فرونشست تغییر سطح آب‎های زیر زمینی و خالی شدن آن‌ها در مکان‌هایی است که با کمبود آب مواجه بوده و نیاز آبی بالایی دارند.

کریم سلیمانی در گفت‌و گو با ایسنا، حفره‌های بزرگ ایجاد شده در اثر کاهش آب‎‌های زیر زمینی را مستعد فرونشست عنوان کرد و افزود: این فضای خالی در پی حرکات تکتونیکی زمین و شوک وارد شده مانند زلزله فرو ریخته و یا به مرور زمان به دلیل استحکام ناچیز بین ذرات رسوبی نهایتا منجر به فرونشست می‌شوند.

وی نیاز آبی بالای استان برای کاشت محصولات زراعی نظیر برنج را علت اصلی برداشت آب‌های زیر زمینی عنوان کرد و گفت: کشاورزان برای تامین آب مجبور به استفاده از چاه شدند که در نهایت آب استخراج شده قابل برگشت به سفره نبوده و ذخایر خالی شده‌اند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری با بیان رابطه خطی و مستقیم بین برداشت آب‌های زیر زمینی و خسارات وارد شده در اثر فرونشست تاکید کرد: هرچقدر برداشت منابع آبی زیر زمین بیشتر صورت گیرد مقدار فرونشست و خسارت وارده بیشتر خواهد بود.

آیا بارش باعث جبران ذخایر آب زیر زمینی می شود؟

سلیمانی در پاسخ به این سوال که آیا بارش های سالیانه می‌تواند موجب جبران کمبود ذخایر زیر زمینی شود یا خیر تصریح کرد: میزان جذب بارش‌ها در آن حد نیست که ذخایر را تامین کند زیرا بارش‌ها 100 درصد جذب نشده و قسمت عمده آنها وارد شبکه انهار می‌شوند.

وی تصریح کرد: شرایط طبیعی و خصوصیات توپوگرافی و شیب زمین باعث شده تا بارش‌ها وارد رودخانه‌ها شده و این موضوع به ویژه در شرایط سیل که کانال‌های انهار بیشترین حجم آب را به همراه دارند کاملا ملموس است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری رودخانه ها را کانون تخلیه آب‌های سطحی معرفی کرد و با یادآوری اینکه میزان نفوذ آب در اثر بارش تا اندازه‌ای نیست که بتواند سفره‌ها را پر کند، خاطرنشان کرد: میلیون‌ها سال طول کشیده تا یک سفره آب زیر زمینی شکل گیرد اما در عرض 10 سال به دلیل نیاز آبی در بخش کشاورزی، حفر چاه به ویژه غیرمجاز و بهره‌برداری بی رویه منجر به افت شدید سطح مخازن زیرزمینی شده است.

سلیمانی تنها راه‌حل ممکن را توقف برداشت ذخایر آب زیر زمینی عنوان کرد و افزود: سفره‌های آب زیر زمینی به هیچ وجه نباید مورد برداشت قرار گرفته و اگر در صورت اضطرار قرار شد برداشت آب انجام شود باید بر اساس مطالعات و اندازه گیری های دقیق صورت گیرد.

وی راهکار دوم را نظارت ادارات و دستگاه‌های متولی امر دانست و بیان کرد: آب منطقه‌ای و محیط زیست نباید اجازه دهند که هر کسی براحتی چاه احداث کرده و باید کنترل دقیقی در این حوزه انجام گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری راهکار بعدی را تغذیه مصنوعی سفره‌های زیر زمینی با استفاده از جمع‌آوری بارش‌ها و آب‌های سطحی معرفی کرد و گفت: با استفاده از تغذیه مصنوعی می‌توان سطح آب‌های زیر زمینی را به حد مطلوب رساند که این طرح نیاز به مطالعات داشته و دستگاه ها باید به دانشگاه اعتماد کرده و وظایف مطالعاتی را به دانشگاهیان محول کنند.

تعامل بین دانشگاه و دستگاه های اجرایی وجود ندارد

سلیمانی با ابراز گلایه از رویکرد دستگاه‌ها در عدم اعتماد به دانشگاهیان تصریح کرد: مشکل ما بخش اجراست زیرا در این بخش همه مدعی بوده و هر یک از ادارات شرکت های مخصوص به خود دارند.

وی عملکرد مدیران اجرایی را مورد نقد قرار داد و با تاکید بر این موضوع که کار شرکتی با مطالعات دانشگاهی متفاوت است، یادآورشد: شرکت‌ها از آنجائیکه به دنبال مسائل مالی هستند، نمی‌توانند در حوزه مطالعات و بررسی‌ها موفق عمل کنند اما دانشگاه رویکردی حقیقت محور داشته و به دنبال فرضیات درست است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری ضمن انتقاد از زد و بندهای موجود در ادارات و محول کردن وظایف به شرکت‌های اقماری تحت پوشش، با یادآوری عدم بکارگیری دانشگاهیان در حوزه‌های تخصصی، اظهار کرد: وقتی موضوعات تخصصی به دانشگاه ارجاع داده نمی‌شود و دستگاه اجرایی مسیر خود را طی کرده و دانشگاه نیز در مسیر دیگری قرار دارد پیامد آن بروز اتفاقات و مشکلاتی نظیر فرونشست است.

سلیمانی با اشاره به اینکه کشاورزان اعتماد بیشتری به دانشگاه داشته تا حوزه اجرا و دانشگاهیان را بهتر می پذیرند، توصیه کرد: بخش‌های اجرایی باید مشکلات خود را با دانشگاه در میان گذاشته و از تخصص دانشگاهیان برای ارائه راهکارها و پیداکردن علل و عوامل مشکلات بهره گیرند

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح