داشتن منابع آب سالم پیش نیازی ضروری و اساسی برای حفظ کیفیت محیط زیست و رشد و توسـعه اقتصـادی، سیاسـی، اجتماعی و فرهنگی جوامع انسانی است. بسیاری از سکونتگاه های انسان در نزدیکی و کنـار منـابع آب قـرار دارنـد و ایـن منـابع تامینکننده نیازهای آبی انسان و در بسیاری از مواقع دریافتکننده زایدات انسانی (فاضلابها و پسماندها) و روانابهـا بـه شـمار میروند که اثرات سوء بسیاری بر محیط زیست طبیعی و انسانی در پی دارد. در این میان حریم کیفی منابع آب سـطحی یکـی از نیازهای ضروری مدیریت منابع آب و محیط زیست اسـت کـه کارکردهـای متعـددی از جملـه حفاظـت اکوسیسـتم آبـزی و کنارآبزی، جلوگیری از تخریب ساحل و بستر رودخانه، بهبود کیفیت آب (توسط گیاهان کنارآبزی و آبزی)، کـاهش بـار آلـودگی ورودی از منابع غیرنقطه ای، بهبود مدیریت مخاطرات ناشی از حوادث و سوانح آلـودگی دارد. بـا توجـه بـه گسـتردگی عوامـل تاثیرگذار بر منابع آب و لزوم کنترل آن جهت جلوگیری از آلودگی و آسیبهای زیست محیطی وارده و حفاظت و کنتـرل آلودگی منابع آب سطحی تعیین و کنترل نواحی میانگیر یا حریم کیفی در قالب قـوانین و دسـتورالعملی مـدون ضـروری است.

هدف

هدف از تدوین این دستورالعمل، ارائه دستورالعمل ناحیهبندی حـریم کیفـی آبهـای سـطحی و تعیـین کـاربری هـا/ فعالیتهای مجاز در هر ناحیه، در راستای اجرای اصلاحیه آییننامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها، انهـار، مسـیل هـا، مردابها، برکه های طبیعی و شبکه های آبرسانی، آبیـاری و زهکشـی (تصـویب نامـه شـماره 58977/ت29101 هــ مـورخ 1382 هیأت محترم وزیران)، میباشد.

دامنه کاربرد

نابع آب سطحی مشمول این دستورالعمل، شامل رودخانه های دایمی و فصلی و نهرهای طبیعی (و کلیه شاخه هـای آنهـا)، مسیلها، تالابها، دریاچه های طبیعی و مخازن سدها میباشند که حریم کیفی برای آنها محاسبه و اعمال میشود. هـم چنـین نحوه محاسبه و اعمال حریم کیفی برای مسیلها، انهار طبیعی و رودخانه های فصلی مشابه رودخانه های دایمـی مـی باشـد. ایـن دستورالعمل برای تعیین نحوه استقرار کاربریها/ فعالیتها در حریم دریاها کاربرد ندارد.

کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی (مندرج در ماده 5 قانون مدیریت خدمات کشوری) ملزم به رعایت مفاد این دستورالعمل در حیطه وظایف مربوطه در محدوده حریم کیفی منابع آب سطحی میباشند.

تعاریف و اصطلاحات

تعاریف و اصطلاحات مورد استفاده در این دستورالعمل به شرح زیر می باشند.

• آبراهه: مجرای باریک طبیعی است برای جریان یافتن آب - آییننامـه اجرایـی قـانون حفـظ و تثبیـت کنـاره و بسـتر رودخانه های مرزی مصوب 1363.
• سازه آبی: سازه یا بنایی است که جهت حفاظت و ترمیم سواحل اعم از رودخانه، دریاچـه و دریـا در مقابـل فرسـایش احداث می شود - آییننامه اجرایی قانون حفظ و تثبیت کناره و بستر رودخانه های مرزی مصوب 1363.
• اراضی مستحدث: زمینهایی که در نتیجه پایین رفتن سطح آب دریا یا هر نوع جریان آب در کرانه های دریا و دریاچـه هـا و جزایر یا در نتیجه پایین رفتن آب یا خشک شدن تالابها ظاهر میشوند - قانون اراضی مستحدث و ساحلی مصوب 1354.
• اصلاح مسیر: عبارت از بازگرداندن رودخانه یا نهر یا مسیل بـه مسـیر تعیـین شـده در معاهـدات، موافقـت نامـه هـا و نقشه های مرزی که بر اثر جریان طبیعی یا عوامل دیگر تغییر مسیر داده است - آییننامـه اجرایـی قـانون حفـظ و تثبیـت کناره و بستر رودخانه های مرزی مصوب 1363.
• برکه: اراضی پستی است که در اثر جریان سطحی و زیرزمینی آب در آنها جمع شده و باقی میماند - آییننامه بسـتر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه های طبیعی و شبکه های آبرسانی، آبیاری و زهکشی مصوب 1379.
• بستر: آن قسمت از رودخانه، نهر یا مسیل است که در هر محل بـا توجـه بـه آمـار هیـدرولوژیک و داغـاب و حـداکثر طغیان با دوره برگشت 25 ساله (یا بیشتر) بهوسیله وزارت نیرو یا شرکتهای آب منطقهای تعیین مـی شـود - آیـین نامـه بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه های طبیعـی و شـبکه هـای آبرسـانی، آبیـاری و زهکشـی مصـوب 1379؛ در مناطقی که ضرورت ایجاب مینماید سیلاب با دوره برگشت کمتر یا بیشتر از 25 ساله مـلاک محاسـبه قـرار گیرد، سازمانهای آب منطقهای حسب مورد با ارائه نقشه های مربوط و توجیهات فنی از حوزه ستادی وزارت نیـرو مجـوز لازم را اخذ خواهند نمود. تغییرات طبیعی بستر رودخانه ها، مسیلها یا انهار طبیعی در بستر سابق تأثیری نداشته و بستر سابق کماکان در اختیار حکومت اسلامی است، لیکن حریم برای آن منظور نخواهد شد.
• بستر مرده: چنانچه بستر رودخانه، نهر طبیعی و مسیل به صورت طبیعی تغییر نماید، باقیمانـده بسـتر ، بسـتر مـرده نامیده میشود.
• مسیل متروک: مجرایی طبیعی است که تحت تأثیر عوامل طبیعی یا غیر طبیعی، امکان حدوث سـیلاب در آن وجـود نداشته باشد.
• تالاب: مطابق بند «1 «ماده 1 کنوانسیون رامسر شامل باتلاق، لجنزارها و آبهای طبیعی و مصنوعی اعم از دایمـی یا موقـت که آبهای شور یا شیرین یا تـلـخ در آن به صورت راکد یا جاری یافت مـی شـود و از جملـه شـامل آبگیرهـای دریایی است که عمق آنها در پایینترین حد جزر از شش متر تجاوز نکند - آییننامه اجرایـی قـانون اراضـی مسـتحدث و ساحلی مصوب 19/01/1387. تالاب، اعم از مرداب، باتلاق یا آببندان طبیعی که سطح آن در حداکثر ارتفاع آب از پـنج هکتار کمتر نباشد - قانون اراضی مستحدث و ساحلی مصوب 1354 .
•  حد بستر (دریاچه/ تالاب): آخرین نقطه پیشرفتگی آب تالابها و دریاچه های موضوع این آییننامه کـه در یـک دوره زمانی معین (بر اساس داده های ثبت شده موجود) ظرف سه سال از تاریخ ابلاغ این آییننامـه توسـط وزارت نیـرو تعیـین میگردد - آییننامه اجرایی قانون اراضی مستحدث و ساحلی مصوب 1387.
• حدود اراضی مستحدث: زمینهایی پایینتر از حد بستر که در نتیجه پایینرفتن سطح آب یا هر نـوع جریـان آب در کرانه های دریا و دریاچه ها (به استثنای دریاچه ارومیه) و یا در نتیجه پایینرفتن آب یا خشک شدن تالابها (به اسـتثنای مرداب و برکه طبیعی) ظاهر و ایجاد شده یا خواهد شد - آیـین نامـه اجرایـی قـانون اراضـی مسـتحدث و سـاحلی مصـوب 1387. 
• حریم: آن قسمت از اراضی اطراف رودخانه ها، مسیل، نهر طبیعی یا سنتی، مرداب و برکه طبیعی اسـت کـه بلافاصـله پس از بستر قراردارد و بهعنوان حق ارتفاق برای کمال انتفاع و حفاظت آنها لازم است و طبـق مقـررات ایـن آیـین نامـه توسط وزارت نیرو یا شرکتهای آب منطقهای تعیین میگردد. حریم انهار طبیعی یا رودخانه ها اعم از اینکه آب دائـم یـا فصلی داشته باشند، از یک تا بیست متر خواهد بود که حسب مورد با توجه به وضع رودخانه یا نهـر طبیعـی یـا مسـیل از هر طرف بستر بهوسیله وزارت نیرو تعیین میگردد - آییننامـه مربـوط بـه بسـتر و حـریم رودخانـه هـا، انهـار، مسـیل هـا، مردابها، برکه های طبیعی و شبکه های آبرسانی، آبیاری و زهکشی مصوب 1379.
• حریم (دریاچه/ تالاب): قسمتی از اراضـی ساحـلی یا مستحدث است که یک طـرف آن متـصــل بـه آب دریاچـه یـا تالاب باشد - آییننامه اجرایی قانون اراضی مستحدث و ساحلی مصوب 1387.
• حریم کیفی: حریم کیفی آن قسمت از اراضی اطراف منابع آب سطحی است که بلافاصله پس از بستر قـرار دارد و بـه عنوان حفاظت کیفی و جلوگیری از آلودگی و تخریب آنها لازم است و بر اساس آن مالکان و بهرهبـرداران امـلاک مجـاور منابع آب، حق انجام فعالیتی که باعث صدمه و آسیب به کیفیت منابع آب شود، ندارند. مطـابق مصـوبه شـماره 58977 /ت 29101 هـ مورخ 1382 هیات وزیران، عرض حریم کیفی بر اسـاس تـراز افقـی از منتهـی الیـه بسـتر مقطـوع معادل یکصد و پنجاه متر است.
• حفظ و تثبیت: کلیه اقداماتی که مانع تغییر مسیر رودخانه میگردد - آییننامه اجرایی قانون حفـظ و تثبیـت کنـاره و بستر رودخانه های مرزی مصوب 1363.
• حوضه آبریز یا آبخیز: پهنه ای است که تمام روان آب ناشی از بارش وارد بر روی آن را یک رودخانه، آبـرو، دریاچـه، و یا یک آب انباشت دریافت مینماید - آییننامه اجرایی قانون حفظ و تثبیـت کنـاره و بسـتر رودخانـه هـای مـرزی مصـوب 1363. 
• دریاچه: نوعی تالاب است اعم از شور یا شیرین که به آبهای آزاد راه ندارد - آییننامه اجرایی قانون اراضی مسـتحدث و ساحلی مصوب 1387.
• رودخانه: مجرایی است طبیعی که آب به طور دائم یـا فصـلی در آن جریـان داشـته باشـد - آیـین نامـه بسـتر و حـریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه های طبیعی و شبکه های آبرسانی، آبیاری و زهکشی مصوب 1379.
• مخازن، تاسیسات آبی، کانالهای عمومی آبرسانی، آبیاری و زهکشی: مستحدثاتی که به منظور آبرسانی، سالمسازی زمینها یا انتقال آب ایجاد شده یا میشوند -آییننامه حریم مخازن، تاسیسات آبی، کانالهای عمومی آبرسـانی، آبیـاری و زهکشی مصوب 1371.
• شبکه های آبیاری و زهکشی و کانالها: مجاری مستحدثهای که بهمنظور آبرسانی، سالمسازی اراضی و یـا انتقـال آب ایجاد شده یا می شوند - آییننامه بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیلهـا، مـرداب هـا، برکـه هـای طبیعـی و شـبکه هـای آبرسانی، آبیاری و زهکشی مصوب 1379.
• نهر طبیعی: مجرایی است که آب به طور دائم یا فصلی در آن جریـان داشـته و دارای حوضـه آبریـز مشخصـی نباشـد - آیین نامه بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه های طبیعی و شبکه هـای آبرسـانی، آبیـاری و زهکشـی مصوب 1379.
• نهر سنتی: مجرای آبی است که به وسیله اشخاص بهصورت غیرمدرن احـداث شـده باشـد - آیـین نامـه بسـتر و حـریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه های طبیعی و شبکه های آبرسانی، آبیاری و زهکشی مصوب 1379.
• مرداب: زمین باتلاقی، مسطح و پستی است که دارای یک یا تعدادی آبراهه باشد و به طور معمول در مـد بـزرگ دریـا زیر آب میرود، همچنین اراضی پستی که در مناطق غیرساحلی در فصول بارندگی و سیلاب غرقاب شده و به طور معمول در تمام سال حالت باتلاقی داشته باشد -آییننامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکـه هـای طبیعی و شبکه های آبرسانی، آبیاری و زهکشی مصوب 1379.
• رده بندی صنایع: رده بندی صنایع بر اساس ابلاغیه سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص مقررات و ضوابط استقرار واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی موضوع ماده 11 قانون هوای پاک (مصوبه 1396 مجلس شورای اسلامی) خواهد بود.

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح