تماس با ما
گروه تلگرام ما
هشدارهای ما
آمار و اطلاعات
پروژه
حکمرانی خوب آب
نظریه‌پردازان حکمرانی خوب چه می‌گویند؟
مسئله حکمرانی موضوعی به قدمت وجود دولت در تمدن بشری است. حال چه در مفهوم مدرن دولت، و چه در قالب نهاد مسئول اداره یک اجتماع در سده‌ها و هزاره‌های قبل. اما پاسخ‌های مختلفی به این سئوال قدیمی داده شده است. در این نوشتار قصد داریم تا معیار نوین این مسئله را بازگو کنیم و اقتصاددانان مختلفی را که در این حوزه به پژوهش پرداخته‌اند معرفی کنیم. چرا برخی کشورها عملکرد بهتری در زمینه نحوه حکومت و دولت‌داری داشته‌اند و برخی دیگر ضعیف عمل کرده‌اند. آیا تغییر این وضعیت و سوق‌دادن کشورها به سوی همگرایی در این زمینه شدنی است؟ آیا می‌توان فاصله کشورها را کمتر کرد؟
برای رسیدن به تغییرات مثبت، اولاً انگیزه‌ها و مشوق‌ها باید تغییر کنند و هزینه‌های مربوط به اقدامات فعالانه یا انفعال مشخص شود. به میزانی که هزینه انفعال و بی‌عملی بالا برود می‌توان امید داشت کشورها و بازیگران سیاسی به سمت بهبود قدم بردارند. جدال و کشمکش در عرصه سیاستگذاری باید جای خود را به مذاکره و گفت و گو بدهد و راه‌های انحصارطلبانه و رانت‌جویانه به حداقل رسیده تا تصمیمات سیاستگذاری حاصل گفت و گو و چانه‌زنی همه طرف‌های درگیر و ذینفع باشد، نه حاصل قدرت بالادستی یک عضو خاص. برای اینکه ملموس‌تر در این باره صحبت کنیم، لازم است تعریف دقیق‌تری از انواع قوانین سیاستگذاری در ارتباط با این موضوع ارائه دهیم. در این خصوص می‌توان به سه دسته قوانین یا مؤلفه اشاره کرد. قوانین سطح پائین تعیین و شفاف‌سازی درباره سیاست‌های خاص از قبیل تخصیص‌ها و قید و بندهای بودجه‌ای. بازنگری در قوانین سطح میانه که عبارتند از تجدید نظر در قالب‌های سازمانی از قبیل استقلال بانک مرکزی و قوه قضائیه. و نهایتاً قوانین سطح بالایی که عبارتند از قوانینی درباره نحوه تغییر قوانین از قبیل اصلاحات قانون اساسی و هنجارها و عرف‌های انتخاباتی.
اما حال که از تغییر سخن می‌گوئیم باید راهکار عملی آن را نیز ارائه دهیم. اساس چنین تغییری بر چانه‌زنی استوار است. اما سئوال این است که چگونه امکان دارد ذینفعان به شکل داوطلبانه توافق کنند و حاضر شوند قدرت خویش را محدود کرده و تعهدات گسترده‌تری را که به یکدیگر می‌دهند به شکل قانونی درآورند؟ یک جواب این است که اگر بخواهند اقتدار و پاسخگویی خود را در بلندمدت افزایش دهند به چنین چیزی رضایت خواهند داد. همچنین در شرایطی که احتمال درگیری بالا می‌گیرد، امکان گسترده‌کردن مرزهای ائتلاف که باعث ایجاد ثبات می‌شود پائین می‌آید. این مساله در مورد شرایطی که فشارهای اجتماعی بالا گرفته باشد نیز صدق می‌کند. درواقع در این حالت چنین اقدامی صورت می‌گیرد تا پاسخگویی به شهروندان را تقویت کند. در ضمن دامنه این فعل و انفعالات صرفاً به بازیگران داخلی ختم نمی‌شود. بلکه فعالان و عاملان بین‌المللی نیز می‌توانند و باید به شکل مستقیم وارد عرصه سیاستگذاری شوند. تأسیس شرکت‌های چندملیتی و سازمان‌های مردم‌نهاد بین‌المللی بارزترین مصداق‌های این امر هستند. فضاهای مجازی و سایت‌های جایگزین باید برای بحث و تبادل اطلاعات وارد عمل شوند و با ارائه منابع و داده‌ها از وضعیت داخلی کشور مربوطه یا دیگر عوامل وادارکننده، انگیزه‌های فرادستان را به نحوی شکل دهند تا تعهد به اصلاحات افزایش یابد. هنگامی که گروه‌های قدرتمند در برابر تغییر مقاومت می‌کنند، نهادهای حکمرانی که سد راه توسعه فراگیر می‌شوند دوام می‌آورند. با این حال، تاریخ مثال‌های فراوان از کشورهایی دارد که قواعد، نهادها و فرآیندهایی را بهبود بخشیدند که گروه‌های قدرتمند را محدود و مهار کرده و مسیر توسعه را تسهیل می‌کند. واقعیت این است که همه کشورهای پردرآمد امروزی حدود دو قرن پیش فقیر بودند و دولت‌های غیرپاسخگو داشتند. این کشورها رشد اقتصادی را طی دوره‌های طولانی همراه با رفاه اجتماعی و جلوگیری از خشونت حفظ کردند. شکی نیست که رشد فراگیر پایدار با تکامل نهادها و قواعد بازی تسهیل می‌شود که رفتار خودسرانه تصمیم‌گیرندگان را مهار کرده، بحث و مجادله در مراکز سیاستگذاری را ارتقا بخشیده و پاسخگویی تصمیم‌گیرندگان را افزایش می‌دهد. این قبیل تغییرات با استفاده از قالب‌های نهادی متفاوت جامه عمل پوشید. برخی کشورها توانستند پاسخگویی درون احزاب سیاسی مسلط را گسترده‌تر کنند یا فضا را برای بحث و مناظره فقط در قلمرو خاص یا در سطوح اداری محلی گشودند؛ دیگران انتخابات رقابتی آزاد و عادلانه و ترتیبات مشورتی صنفی گسترده را معرفی کردند.
مرور ادبیات حکمرانی
با مرور ادبیات حوزه حکمرانی درمی‌یابیم که دو مؤلفه اساسی همواره مدنظر بوده است. اول «روابط توسعه‌ای» که به معنی این است که دولت‌ها با مدیریت اقتصاد به منظور نیل به حداکثر رشد اقتصادی، قادر به ایجاد تغییرات بنیادین در زمینه‌های مختلف هستند. دوم «روابط دموکراتیک» و حقوق شهروندی که از حقوق اجتماعی و فراهم‌کردن زمینه مشارکت شهروندان در امور مربوط به اداره کشور حکایت دارد. در ضمن بر اساس جدیدترین تعریف بانک جهانی، حکمرانی خوب، در اتخاذ سیاست‌های پیش‌بینی‌شده، آشکار و صریح دولت که نشان‌دهنده شفافیت فعالیت‌های دولت است و نیز بوروکراسی شفاف؛ پاسخگویی دستگاه‌های اجرایی در قبال فعالیت‌های خود؛ مشارکت فعال مردم در امور اجتماعی و سیاسی و نیز برابری همه افراد در برابر قانون، تبلور می‌یابد.
به طور کلی می‌توان گفت حکمرانی خوب، تمرین مدیریت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی منابع یک کشور، برای رسیدن به اهداف تعیین‌شده است. این تمرین دربرگیرنده راهکارها و نهادهایی است که افراد و گروه‌های اجتماعی از طریق آنها، توانایی دنبال‌کردن علایق و حقوق قانونی خود را البته با توجه به قیود و محدودیت‌ها داشته باشند.
پیشتاز شاخه حکمرانی
مسئله حکمرانی دغدغه‌ای جدی است و هرکجا پای سیاستگذاری به میان آید، می‌توان درباره حکمرانی و نحوه اجرای یک سیاست نیز صحبت کرد. در ادامه مطلب، یکی از پیشتازان عرصه مطالعات و پژوهش‌های مربوط به حکمرانی را معرفی می‌کنیم.
دانیل کافمن رئیس مؤسسه حکمرانی منابع طبیعی است و به عنوان یک نوآور و پیشتاز در حوزه حکمرانی و مبارزه با فساد در دنیا شناخته می‌شود. حکمرانی و توسعه مهم‌ترین زمینه‌هایی هستند که کافمن در آنها تبحر دارد. او به همراه همکارانش رویکردهای جدیدی را در زمینه شیوه‌های نوین حکمرانی و نحوه سنجش آنها به دنیا معرفی کرده است. این شیوه‌ها در قالب نظرسنجی‌های از پیش طراحی‌شده و برنامه‌های مبارزه با فساد برای کشورهای مختلف قابل طراحی و اجرا هستند. نقطه قوت کار کافمن ارائه توصیه‌های سیاستی عملی و قابل اجرا به کشورهای مختلف در زمینه حکمرانی خوب است که از مطالعات و پژوهش‌های صورت‌گرفته‌اش طی دوره ارزیابی هرکدام از کشورها به دست آمده است. به عبارت بهتر، کافمن نوعی مشاوره مبتنی بر شواهد در زمینه سیاستگذاری و حکمرانی ارائه می‌دهد. او مقالات متعددی را در مجلات آکادمیک و سیاستی با موضوع توسعه اقتصادی، حکمرانی، اقتصاد غیررسمی، اقتصاد کلان، سرمایه‌گذاری، فساد، خصوصی‌سازی، اقتصاد شهری و اقتصاد نیروی کار منتشر کرده است که نشان از غنای علمی این محقق برجسته دارد. شاید بتوان گفت بزرگ‌ترین دستاورد کافمن در دوره تصدی‌اش در بانک جهانی زمانی که پروژه‌های مربوط به حکمرانی جهانی و مبارزه با فساد را پیش می‌برد، اتفاق افتاد. او به عنوان اقتصاددان ارشد در حوزه آفریقا روی مسئله تجارت بین‌الملل و اقتصاد کلان نیز کار کرده است. نتایج تحقیقات او در قالب آموخته‌های سیاستی مختلفی در مجلات گوناگون به چاپ رسیده است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کافمن به عنوان مسئول اجرای برنامه بانک جهانی در اوکراین به این کشور اعزام شد و سپس به عنوان استاد مدعو در دانشگاه هاروارد نیز مشغول به کار شد، جایی که از آنجا فارغ‌التحصیل شده بود. در بانک جهانی نیز به عنوان رئیس بخش‌های گوناگون تحقیقاتی که مرتبط با زمینه کاری‌اش بوده‌اند، در سه دهه اخیر فعالیت کرده است.
تبلور اصلی کارهای کافمن را می‌توان در گزارش‌های بانک جهانی در مورد توسعه و به طور خاص در گزارش امسال دانست که به اشاره مستقیم به موضوع حکمرانی نوشته شده و رهنمودهایی را عنوان می‌کند. البته این گزارش در سایر زمینه‌ها هم به صورت گام به گام دستورالعمل‌های مختلفی ارائه می‌کند. سه مسیر سیاستی اصلی برای این گزارش می‌توان متصور شد که این‌گونه مطرح شده‌اند.
اولین نکته این است که تنها به شکل و ساختار نهادها توجه نکنیم، بلکه بیشتر به این بیندیشیم که وظایفی که این نهادها بر عهده دارند، چیست. دومین مسئله‌ای که به آن اشاره شده این است که اگرچه توسعه ظرفیت‌ها بسیار مهم است، اما اینکه توسعه ظرفیت‌ها در چه جایی و چه زمانی اتفاق بیفتد، دارای اهمیت بیشتری است. و نهایتاً اینکه صرفاً به اجرای قانون توجه نکنیم، بلکه به نقش قانون در اهداف توسعه حساس باشیم و اهمیت بدهیم. به عبارت بهتر باید قوانین مؤثر و دنبال‌کننده اهداف توسعه را مد نظر قرار دهیم. البته این گزارش از باب جامعیت محتوا به ابعاد بسیار متعدد دیگری هم با رویکردی کاملاً علمی و تحقیقی پرداخته است. از جمله هشدار نسبت به مسئله فساد به این صورت که فساد را یک بیماری تلقی نکنیم که در فکر علاج آن باشیم، بلکه آن را یک تلاش سازمان‌یافته و منظم برای به هم‌ریختن پایه‌های حکمرانی خوب بدانیم و از اشاعه و گسترش آن جلوگیری کنیم. همچنین بخشی از گزارش به مطالعه رابطه میان شاخص توسعه انسانی و کاهش فساد اختصاص دارد که نشان می‌دهد در هر کشوری شاخص‌های توسعه انسانی بالاتر باشد، فساد کمتری وجود دارد. همچنین به این موضوع پرداخته که عدم شفافیت تا چه اندازه می‌تواند مانع نیل به اهداف توسعه شود. گزارش یادشده مباحث دیگری را نیز دربر می‌گیرد، از جمله مدیریت مخاطرات، جرم و جنایت، تمرکززدایی و همکاری بخش خصوصی و دولتی، توجه به آموزش و بهداشت و حساس‌بودن نسبت به گردش ناسالم منابع مالی و پولی که همگی از مواردی هستند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با مسئله حکمرانی در ارتباط‌اند.
شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@
نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com
(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)
_______________________________________________________
در منابع آب
نظرات (۰)