الزامات توسعه مدیریت مشارکتی آبیاری

۰۳ آذر ۹۷ ، ۱۱:۳۹ نويسنده: بهزاد سرهادی

با توجه به شرایط اقلیمی در بیشتر مناطق ایران و نیاز به انجام عملیات آبیاری برای تولید اقتصادی محصولات کشاورزی، احداث و بهره برداری از تأسیسات آبیاری قدمتی دیرینه دارد. در نزدیک به یک قرن اخیر، قوانین مختلفی در رابطه با توسعه منابع آب و خاک در کشور تصویب و اجرا شده است. همچنین، نهادهای متعدد دولتی و خصوصی برای پیشبرد این هدف ایجاد گردیده اند. منابع مالی حاصل از فروش نفت نیز دولت را برای احداث طرح های آبیاری بزرگ و توسعه کشاورزی یاری کرده است. به نظر می رسد سه عامل قوانین متمرکز، نهاد توسعه و منابع مالی نفتی، دولت ها در ایران را بی‌نیاز از توجه جدی به مشارکت فعال و موثر ذینفعان اصلی در مطالعه، ساخت و بهره برداری طرح های آبیاری و زهکشی نموده است. از سال 1322 با تأسیس و فعالیت بنگاه مستقل آبیاری، دولت به طور رسمی مجوز ورود به عرصه «توسعه و مدیریت تأسیسات آبیاری» را در سطح کشور دریافت نمود. در ماده اول این قانون، هدف از تشکیل بنگاه مستقل آبیاری، «توسعه و اصلاح امور آبیاری کشور» اعلام شده است. بدین ترتیب از سال 1322 به بعد، با فعالیت نهادهای توسعه و مدیریت منابع آب و خاک، نقش دولت در بهره‌برداری از منابع آب و تأسیسات آبیاری به‌شدت تقویت گردیده و در مقابل، کشاورزان از مشارکت فعال در برنامه ریزی، احداث و مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی، اغلب دور مانده‌اند. هر چند در متن قانون تأسیس بنگاه مستقل آبیاری، مشارکت (مالی) کشاورزان و مالکان ذینفع در امور آبیاری و مدیریت تأسیسات مربوط (به ویژه در رابطه با نگهداری و تعمیرات آنها) مورد توجه بوده، اما در قوانین و اقدامات بعدی، کم کم این سطح از مشارکت کشاورزان نیز کم رنگ تر گردید. تبیین مبانی مشارکت کشاورزان در احداث و بهرهبرداری شبکه‌های آبیاری و شناسایی عوامل و موانع آن میتواند در دستیابی به توسعه پایدار منابع آب و خاک کشاورزی مفید و موثر باشد. در این نوشتار به طور خلاصه، به جنبه ها و فرازهایی از این مهم پرداخته شده است.

عباس جنگی‌مرنی

(کارشناس ‌ارشد مدیریت آب)