بحران آب به عنوان واقعیت ایرانِ امروز مطرح است و برای این بحران پاسخ‌های زیادی ارائه شده است. معمولا از جنبه‌های مختلف به این بحران پرداخته‌اند. به عنوان رویکردی کلان نگر و قابل قبول در سطح جهانی، بحث حکمرانی آب مطرح است.

استفاده اقتصادی از آب، در حال تغییر از کشاورزی به مصرف شهری، صنعتی و تولید انرژی است. ساخت سدهای جدید و پروژه‌های بزرگ مقیاس انتقال آب، راهکارهایی پرهزینه برای تامین نیازهای در حال رشد و در حال تغییر است. طبق ارزیابی‌ها مساله فعلی کشور کمیابی فیزیکی آب نیست، بلکه ناکامی‌های نهادی و سیاسی در مدیریت آب است. به همین دلیل بازارها می‌توانند به‌عنوان ابزاری با رویکرد تقاضامحور برای مدیریت کمیابی آب به ایفای نقش بپردازند. طبق بررسی‌ها بازارها می‌توانند به سبب نبود شرایط و بسترهای سیاسی و نهادی، به مایه دردسر نیز تبدیل شوند. به همین دلیل است که درباره نقش آنها به‌عنوان یک راه‌حل برای بحران آب ابراز تردید می‌شود. از این رو اتخاذ رویکرد چندرشته‌ای و همیارانه به نقش‌آفرینی بازارهای آب، می‌تواند به ارتقای اثربخشی آن کمک فراوانی کند.

نظام‌های کنونی حکمرانی آب نشان داده‌اند که در مدیریت کمیابی آب، اثربخش نیستند. در نتیجه، جامعه و اقتصاد را با مشکلات جدی روبرو می‌سازند. بازار آب، از جمله ابزارهای نسبتاً جدید برای مقابله با کمیابی رو به رشد آب به شمار می‌آید و به طور فزاینده‌ای مورد توجه قرار می‌گیرند. بازارهای آب، مبادله غیر اجباری حقابه‌ها را میان خریداران و فروشندگان امکان‌پذیر می‌سازند. در این نوشتار شواهد مستقیم از تجربه هفت بازار آب از سراسر جهان برای شناخت مستند چالش‌های کلیدی اقتصادی و اکولوژیکی و دستاوردهای بازارهای آب درباره کمیابی آب بررسی می‌شود. به ویژه بازارهای آب را در قالب نظام‌ «مبادله در چارچوب سقف برداشت» مورد توجه قرار می‌دهد. بدین منظور، موضوعاتی از این دست بررسی می‌شود: آیا مصرف آب در حدود تعیین‌شده در مجوزها باقی می‌ماند؟ بازارهای آب تا چه اندازه به حفاظت سلامت اکوسیستم‌ها کمک می‌کند؟ و آیا (مطابق پیش‌بینی نظریه اقتصادی) نرخ‌گذاری آب در بازارها، بهبود کارآیی را در پی دارد؟

جهان به طور فزاینده‌ای مجبور است تا با چالش چگونگی اطمینان از تأمین کافی آب برای جمعیت و اقتصادهای رو به رشد روبرو شود، و همزمان از سلامت اکوسیستم‌های آب شیرین و خدمات حیاتی که تأمین می‌کنند حفاظت نماید. یکی از راه‌حل‌هایی که دولت‌ها به شکل فزاینده در تلاش برای توزیع موزون‌تر آب، مورد توجه قرار می‌دهند، انتقال آب از نواحی که ظاهراً آب مازاد وجود دارد به نواحی دارای کمبود آب است.

کلید ورود به دیدمان اقتصاد سبز مفهوم «جداشدگی رشد اقتصادی از منابع » است

در سال های اخیر مفهوم «اقتصاد سبز» به عنوان دیدمانی که رشد اقتصادی و افزایش رفاه را همراه با حفظ محیط‌زیست و کاهش فقر مدنظر می‌دهد، توسط صاحب نظران و نهادهای بین‌المللی مطرح و دنبال می‌شود. مطالعات متعدد توسط کارشناسان برجسته در سراسر دنیا تأئید می‌کند که در دیدمان اقتصاد سبز، رشد اقتصادی با پایداری محیط‌زیست و منابع آب سازگار و هم‌راستا بوده و فرصت‌های اشتغال جدیدی ایجاد می‌کند. سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه  (OECD) اقتصاد سبز را «تشویق رشد اقتصادی و توسعه از طریق بروز فرصت‌های جدید اقتصادی توأم با ایجاد اطمینان از حفظ دارایی‌های طبیعی که در تأمین خدمات ذخایر طبیعی و محیط زیستی نقش دارد و رفاه و بهزیستی جامعه متکی به آنها است » تعریف می‌کند. کلید ورود به دیدمان اقتصاد سبز مفهوم «جداشدگی رشد اقتصادی از منابع » است.

برای رسیدن و حفظ پایداری در مدیریت آب و تأمین امنیت آبی در کشورهای مختلف، در ۲۰ سال گذشته نشانگرهای متعددی برای ارزیابی کمی آسیب‌پذیری منابع آب (برای نمونه کمیابی یا تنش آبی) تهیه شده است. هر یک از نشانگرها به نوعی در بازنمایی کامل و دقیق ویژگی تنش آبی ناتوان است. این کاستی‌ها به دلیل جنبه‌های مهم متعددی است که در استفاده، تأمین و کمیابی آب مستتر است و هیچ یک از نشانگرها نمی‌تواند به تنهایی تمامی آنها را بازتاب دهد. بنابراین اظهار می‌شود که تعیین هر معیاری برای ارزیابی وضعیت منابع آب، همان قدر که یک تصمیم علمی محسوب می‌شود، یک تصمیم سیاستی نیز باید به حساب بیاید). نشانگرهای تهیه‌شده در این زمینه به صورت‌های مختلفی قابل طبقه‌بندی است. در یکی از طبقه بندی‌ها، نشانگرها/ شاخص‌ها به چهار گروه:

آب دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر کالاها متمایز می‌سازد. اگر چه ممکن است این ویژگی‌ها منحصر به فرد نباشند، اما ترکیب این ویژگی‌ها سبب می‌شود تا آب کالایی منحصر به فرد محسوب شود. در زیر مهم‌ترین تفاوت‌های آب با سایر کالاها شرح داده می‌شود. 

دلایل متفاوت بودن آب

ضروری‌بودن: بدون آب حیات، تولید اقتصادی و محیط زیست وجود نخواهد داشت. تمامی فعالیت‌های انسانی به نوعی به آب وابستگی دارد. آب یک منبع ضروری است. این ویژگی‌ها فقط به آب محدود نمی‌شود، بلکه هوا، سوخت، غذا و زمین نیز دارای همین ویژگی‌ها هستند.

حجیم‌بودن: اگر امکان انتقال آب از مناطق پرآب به مناطق کم آب با هزینه اقتصادی وجود داشت و همانند سایر کالاها آب نیز به راحتی قابل حمل و نقل بود، در آن صورت مکانیزم بازار می‌توانست آب را به صورت کارآمد تخصیص دهد. به جز در موارد استثنایی (حمل‌ و ‌نقل به صورت بطری)، این امر امکان‌پذیر نیست. در ضمن شیوه‌ای برای متراکم‌کردن آب وجود ندارد و همین مسئله، حمل‌ و‌ نقل آب را مشکل‌تر می‌سازد. به عبارت بهتر، به دلیل هزینه بالای مبادله آب، مکانیزم بازار ممکن است از کارآمدی لازم برخوردار نباشد.

دومین همایش بزرگداشت روز ملی آب با حضور جمعی از فعالان اقتصادی و نمایندگان دستگاه‌های دولتی، توسط مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران برگزار شد.

رئیس اتاق ایران در این همایش بر همکاری مسالمت‌آمیز تکنولوژی با آب و محیط‌زیست تأکید کرد و گفت: امروز شاهدیم در ایران آب به عنوان مایه حیات، تبدیل به مایه مرگ شده است چراکه این زندگی مسالمت‌آمیز بین آب و تکنولوژی وجود نداشته است. در واقع به دست خود، زندگی خودمان و آیندگان را به مخاطره جدی انداخته‌ایم.

غلامحسین شافعی افزود: امیدواریم با این آغاز  مبارک و رویکرد جدید و قابل‌تحسین اتاق و سازمان‌های مسئول و مجموعه فرهیختگان و دانشمندان و کشاورزان حداقل از این زمان جلوی پیشرفت این بحران را بگیریم و نگذاریم بزرگ‌تر شود.