تماس با ما
گروه تلگرام ما
هشدارهای ما
آمار و اطلاعات
پروژه
ویژگی‌های اقتصادی منحصر به فرد آب
آب دارای ویژگی‌هایی است که آن را از سایر کالاها متمایز می‌سازد. اگر چه ممکن است این ویژگی‌ها منحصر به فرد نباشند، اما ترکیب این ویژگی‌ها سبب می‌شود تا آب کالایی منحصر به فرد محسوب شود. در زیر مهم‌ترین تفاوت‌های آب با سایر کالاها شرح داده می‌شود.
دلایل متفاوت بودن آب
ضروری‌بودن: بدون آب حیات، تولید اقتصادی و محیط زیست وجود نخواهد داشت. تمامی فعالیت‌های انسانی به نوعی به آب وابستگی دارد. آب یک منبع ضروری است. این ویژگی‌ها فقط به آب محدود نمی‌شود، بلکه هوا، سوخت، غذا و زمین نیز دارای همین ویژگی‌ها هستند.
حجیم‌بودن: اگر امکان انتقال آب از مناطق پرآب به مناطق کم آب با هزینه اقتصادی وجود داشت و همانند سایر کالاها آب نیز به راحتی قابل حمل و نقل بود، در آن صورت مکانیزم بازار می‌توانست آب را به صورت کارآمد تخصیص دهد. به جز در موارد استثنایی (حمل و نقل به صورت بطری)، این امر امکان‌پذیر نیست. در ضمن شیوه‌ای برای متراکم‌کردن آب وجود ندارد و همین مسئله، حمل و نقل آب را مشکل‌تر می‌سازد. به عبارت بهتر، به دلیل هزینه بالای مبادله آب، مکانیزم بازار ممکن است از کارآمدی لازم برخوردار نباشد.
کمیاب: میزان آب در دسترس محدود است و به بارش سالانه در یک منطقه بستگی دارد. تمامی آب در دسترس قابل استفاده نیست. آب در تمام کره زمین وجود دارد، ولی همیشه با کیفیت و کمیت مناسب و در زمان و مکان لازم یافت نمی‌شود. مسائل مربوط به آب از دیدگاه سازمان ملل پس از جمعیت به عنوان دومین مسئله اصلی جهان شناخته شده است. تا ۱۶ سال آتی حدود یک‌سوم دنیا بدون آب خواهند بود.
کالایی بی‌دوام: بسیاری از کالاهای اقتصادی همانند آب کمیاب و ضروری هستند. اما ویژگی مهمی که آب را از سایر کالاها متمایز می‌سازد بی‌دوام بودن آن است. آب در زیر زمین جریان دارد، اگر نتوان آن را تحت کنترل درآورد از دست خواهد رفت. دسترسی و همچنین تقاضای آب در طول زمان تغییر می‌کند، بنابر این آب حتماً باید ذخیره شود. هر چند که سفره‌های زیرزمینی و دریاچه‌های طبیعی به شکل انباره عمل می‌کنند، اما استفاده از آنها با ذخیره مجدد امکان‌پذیر است. البته به صورت مصنوعی نیز می‌توان آب را ذخیره کرد هر چند که سهم آن بسیار ناچیز است.
آب به عنوان یک سیستم: چرخه آب، از بارش باران تا ذخیره کردن آن سیستمی پیچیده است. مراحل مختلفی در تهیه آب نقش دارند. اگر در بالادست رودخانه‌ها دخالت شود، این عمل اثرات منفی برای پائین‌دست رودخانه ایجاد می‌کند. همچنین برداشت از سفره‌های زیرزمینی، آب رودخانه‌ها را کاهش می‌دهد و این امر محیط زیست را تحت تاثیر قرار می‌دهد. متحرک‌بودن آب، جریان ورودی تبخیر، نفوذ و تراوش و عوامل دیگر باعث می‌شود که آب یک سیستم پیچیده باشد.
کالایی عمومی: آب کالایی ضروری و بدون جانشین است. این امر دلیلی است که دولت باید در بازار آب دخالت کند تا از قابل دسترس‌بودن آب سالم برای اقشار آسیب‌پذیر مطمئن شود. این موضوع را نباید این‌گونه تعبیر کرد که دولت باید آب را به طور رایگان یا با قیمت اندک در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهد. اقتصاددانان درباره خصوصی یا عمومی‌بودن کالای آب توافق نظر ندارند.
هزینه بالای تولید و مبادله: هزینه تولید و مبادله آب بسیار بالا است. ذخیره و توزیع مجدد آب به ساختارهای پیچیده‌ای از قبیل سد، خطوط انتقال و شبکه توزیع، کانال‌ها و پمپاژ و... نیاز دارد. ساخت و نگهداری این تجهیزات مستلزم سرمایه‌گذاری بسیار بالایی است. اندازه‌گیری مصرف و صدور صورتحساب سیستمی پیچیده است. این جنبه‌ها با ویژگی حجیم‌بودن آب در ارتباط است.
غیر همگن‌بودن بازار: بعضی از مصرف‌کنندگان (مسکونی و صنعتی) که سهم کوچکی از آب را استفاده می‌کنند، تمایل به پرداخت بالایی دارند و بعضی دیگر (کشاورزان) که سهم بزرگی از منابع آب را استفاده می‌کنند، تمایل به پرداخت کوچکی دارند و عده‌ای دیگر (محیط زیست و فقرا) اصولاً قادر به پرداخت قیمت آب نیستند. تمامی این تقاضاها را نمی‌توان در یک بازار برآورده کرد. بنابراین برای تخصیص منابع آب باید ملاحظات اقتصادی، نهادی، سیاسی، فرهنگی و... را نیز در نظر گرفت. هر چند که ویژگی‌های متفاوت تقاضا می‌توانند در تعیین قیمت آب مؤثر باشند، اما برای تخصیص بین بخشی مفید واقع نمی‌شود.
شکست بازار در عرضه: همیشه در عرضه آب شکست بازار مطرح است. علت این امر حجیم بودن آن است. رسیدن به مقیاس اقتصادی به سرمایه‌گذاری عظیمی نیاز دارد و همین موضوع سبب ایجاد انحصار طبیعی در خدمات آب می‌شود. شاید تنها در عرضه آب شهری خصوصی‌سازی بتواند موفقیت‌آمیز باشد و آن هم به ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بالای نیروی انسانی بستگی دارد.
وجود اثرات در مصرف و تولید: برداشت زیاد از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی باعث صدمات تجمعی به محیط زیست و به ویژه زیستگاه‌های آبی خواهد شد. از طرفی دیگر، مصرف زیاد آب موجب تنزل کیفیت آب می‌شود و این امر سلامت جوامع بشری را با خطر مواجه می‌سازد. به دلیل ارتباط مستقیم سلامت انسان‌ها با آب و وجود اثرات در مصرف، قیمت‌گذاری آب بدون لحاظ‌کردن این اثرات، قیمت‌گذاری بهینه نخواهد بود.
غیر قابل تجارت: جز در شرایطی که آب در بطری مصرف می‌شود، یا دو کشور همسایه از یک منبع آبی مشترک (رودخانه) استفاده می‌کنند. تجارت آب (به استثنای آب مجازی) به سختی امکان‌پذیر است. اگر تجارت آزاد نیز وجود داشته باشد هزینه این تجارت بسیار بالا خواهد بود. محصولات تولیدی از قبیل غذا، ماهی، چوب و گل که وابستگی شدیدی به آب دارند می‌توانند در بازارهای جهانی داد و ستد شوند. به این نوع از تجارت، تجارت مجازی آب گویند. هر کیلوگرم تولید این محصولات وابستگی شدیدی به یک مترمکعب آب دارند. به سادگی دیده می‌شود که تجارت این محصولات به مراتب از تجارت آب جذاب‌تر و کم هزینه‌تر خواهد بود. بازار این محصولات جهانی است در صورتی که بازار آب داخلی است.
سید حسین سجادی‌فر- محمد داودآبادی
شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@
نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com
(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)
_______________________________________________________
در منابع آب
نظرات (۰)