درسهایی از شکست سدهای بزرگ

۰۳ اسفند ۹۴ ، ۱۶:۱۴ نويسنده: بهزاد سرهادی

مرزهای مهندسی سد با به کارگیری درسهای آموخته از طرحهای شکست خورده گسترش بسیاری یافته است. اغلب مسائل قابل انتساب به علتهای ساده و غالبا مربوط به ارزیابی غلط کیفیت و کمیت پارامترهای پی سدها بوده است. نظر باینکه توانائی سازند های طبیعی در محل های احداث سد و مخزن، برای نگهداری یا هدایت آب بسیار متفاوت می باشند، هر ساختگاه سد ویژگیهای مختلفی دارد که توجه و بررسی خاطی را طلب می کند.

از مدتها قبل مهندسین زیادی آمار شکست و حوادث پیش آمده در سدهای مخزنی را برای ارتقاء دانش صنعت سد سازی جمع آوری نموده تا این سازه های مسلم مفید را براساس بهره برداری مناسب از یافته های موجود ایمن تر طراحی نموده و یا این سازه ها مناسب تر ساخته شوند. از سالهای ١٩٧٤ تا ١٩٨٣ کمیسیون جهانی سدهای بزرگ اقدام به چاپ نشریاتی نموده که در مجموع سعی گردید تا در مطالعات مذکور به سئوالات زیر را پاسخ لازم داده شود:

١. پروسه های اصلی یا مکانیسم اصلی حوادث چه بوده اند

٢. براساس اطلاعات موجود در طول صد سال گذشته، چه پیشرفت هایی در مجموع در رابطه با رعایت حفط ایمنی در طراحی و ساخت سدها حاصل گردیده است.

لکن سئوالات دیگر بدون پاسخ مانده اند. بطور مثال آمار موجود نشان دهنده تعدد حوادث عمدتا در سدهای خاکی بوده اند ولی مشخص نگردید که علت، بلحاظ آسیب پذیری بیشتر مصالح این نوع سدها بوده و یا واقعیت این است که تعداد این نوع سدها بیشتر از سایر انواع سدهاست؟

طراحی صحیح سد مستلزم توجه به استعداد تخریب آب مهار نشده است. برای اطمینان از مهار قدرت آن، آن را باید حذف یا محدود به معابر امن نمود. با احداث هر سد، تعادل طبیعی در ساختگاه آن هم به هم می خورد و با آبگیری مخزن، در تمام موانع تشکیل دهنده مخزن، نفوذ آب رژیم جدیدی پیدا میکند. مشخصات مصالح سد و پی آن تغییر کرده و باعث تغییر در توانائیهای ساده می گردد. ظرفیت سازند طبیعی برای تحمل بارهای اضافه ای که بر آن وارد میشود ممکن است تا حد زیادی بر اثرات نفوذ آب، از جمله فرسایش ،انحلال و فشارهای منفذی بستگی داشته باشد

در این مقاله حتی المکان سعی گردید تا عوامل و فاکتورهای مؤثر شکست در انواع سدهای خاکی، بتنی و سازه های جنبی این سدها مورد اشاره قرار گیرند و اثرات عواملی نظیر مصالح ساختمانی، ارتفاع، نوع سد، نوع سهولت، کهولت، بهره برداری و نگهداری و طراحی سد که هر کدام و یا ترکیبی از آنها بنحوی در شکست پروژه ها دخالت دارند مورد اشاره قرار گیرند تا بدینوسیله طراحان، سازندگان و بهره برداران از نتایج ارائه شده بتوانند اطلاعات مفیدی را در جهت بکارگیری آنها برای دستیابی به نتایج مفید بهره گیری نمایند. هر چند که آمار مورد بحث با کاستی هائی ارائه شده است، لکن هدف ارائه مسائل اساسی مربوط به طرحهای ناموفق بوده تا بتوان توجه دست اندرکاران را در انجام امور محوله یاری نمود.