خطرات طبیعی

خطرات طبیعی (Natural Hazards) مانند سیل و خشکسالی، رویدادهایی هستند با منشاء چرخه آب که با نشانه‌هایی چون بارشهای کم یا زیاد، طغیان رودخانه‎ها و سایر پدیده‎ها شناخته میشوند. این مخاطرات قادر است بر زندگی میلیون‌ها نفر تاثیر گذاشته، امنیت انسان‌ها را به خطر انداخته و فعالیت‌های اقتصادی-اجتماعی را مختل کنند.

برای پی بردن به اهمیت این نوع مخاطرات کافی است در نظر گرفته شود که بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰ میلادی بیش از ۶۶۵ هزار نفر در ۲۵۵۷ سانحه طبیعی جان سپردند که ۹۰ درصد آن‌ها مربوط به چرخه آب بوده است. فقط در سال ۲۰۰۳ بیش از ۲۵۷ میلیون نفر گرفتار خطرات طبیعی شدند. بطور معمول سیل ۵۰ درصد از خطرات طبیعی مرتبط با آب را تشکیل می‌دهد. خشکسالی ۱۱ درصد، امراض عفونی مرتبط با آب ۲۸ درصد، قحطی ۲ درصد را تشکیل می‌دهد. رانش زمین نیز خطر مهم دیگر این گروه است. به عبارت دیگر این موارد، ۵ خطر مهم طبیعی هستند که با چرخه آب ارتباط دارند. سهم قاره‌های مختلف از آسیب و خسارتهای این خطرات نیز مشخص شده است. آسیا ۳۵ درصد ، آفریقا ۲۲درصد، آمریکا ۲۰ درصد، اروپا ۱۳درصد و اقیانوسیه هم ۳۰ درصد. 

سیل و خشکسالی و سایر مخاطرات آبی تاثیر اساسی بر رفاه اقتصادی و اجتماعی کشورها دارند. در بعضی موارد، مناطق مختلف یک کشور ممکن است بطور همزمان با سیل و خشکسالی بطور توامان روبروشوند. 

سیل

در جدول (۱) شرایط بعضی از سیلاب‌های مهم دنیا توسط یک نهاد پژوهشی وابسته به یونسکو در فاصله ۱۸۶۰ تا ۲۰۰۸ مشخص شده است. مثلاً مشخصات سیل سال ۱۸۶۰ کشور نروژ با حداکثر دبی لحظه‌ای ۳۲۰۰ مترمکعب در ثانیه با ۱۴ کشته در جدول ثبت شده یا سیل سال 1954 رودخانه زردچین با حداکثر دبی لحظه ای ۶۶۸۰۰ متر مکعب بر ثانیه باعث مرگ ۳۰۰۰۰ نفر و جابجایی ۱۸۰۰۰ نفر شد. از میزان خسارت هر دو سانحه اطلاعی در دست نیست. سیل نروژ در اثر ذوب سریع برف و بارش باران فراوان بعد از یخبندان و بارش برف سنگین بود. سیل چین در اثر بارندگی شدید و تداوم آن به مدت چند ماه، اتفاق افتاد. در این جدول مشخصات ۱۹ سانحه سیل دیگر در مناطق مختلف جهان آمده است. 

نقشه شماره (۱) توزیع جغرافیایی پیامد خسارت‌های سیل را بر حسب درجه اهمیت آن نسبت به تولید ناخالص داخلی، با رنگ‌های مختلف مشخص کرده است. آبی درجه کم، زرد خردلی متوسط و قرمز زیاد است. رنگ قرمز بیشتر در مربوط به کشورهای آسیایی و رنگ آبی بیشتر مربوط به قاره آفریقا است. با کمی دقت معلوم می‌شود که کشور ایران هر سه رنگ را دارد، اما بیشتر تحت پوشش رنگ قرمز است.

خشکسالی

خشکسالی رویدادی است که در اثر کاهش ریزش‌های جوی در طول زمان اتفاق می‌افتد که به کمبود آب برای انجام فعالیت‌ها، گروه‌ها یا بخش محیط‌زیست می‌انجامد. خشکسالی بر اساس دسته‌بندی هونام در ۱۹۷۵ به سه دسته طبقه‌بندی می‌شود: آب و هوایی ( به دلیل نبود بارش)، هیدرولوژیکی (بدلیل نبود آب در منابع سطحی و زیرزمینی) و کشاورزی (وقتی شرایط برای ادامه تولیدات کشاورزی و دامی فراهم نیست). مفهوم وقوع خشکسالی در کشورهای مختلف یکسان نیست. سه هفته بدون باران در انگلستان مشکل تلقی می‌شود، اما در بسیاری از مناطق جهان دوره‌های خشک طولانی‌تر نیز نرمال و عادی محسوب می‌شوند. دوام و وسعت خشکسالی نیز بسیار متفاوت است. خشکسالی‌های شدید می‌تواند بر مناطق وسیعی از اراضی و انسان‌های بیشماری در هر جای دنیا تاثیر بگذارد و از چند ماه تا چند سال، دوام داشته باشد. 

نمونه‌های خشکسالی شدید و مداوم در عرصه وسیع جغرافیایی عبارتند از خشکسالی ساحل آفریقا در سطح هفت و سه دهم میلیون کیلومتر مربع از ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۸، قاره اروپا با وسعت ۹ میلیون کیلومترمربع در سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۲ و کشور هندوستان با وسعت ۳ میلیون کیلومتر مربع از ۱۹۶۵تا ۱۹۶۷. موارد دیگری از خشکسالی‌های شدید در آمریکای شمالی و استرالیا رخ داده است. جدول(۲) خلاصه‌ای از رویدادهای مهم خشکسالی و زیان‌های جانی و مالی آن‌ها را در چهل سال آخر قرن گذشته نشان می‌دهد. مثلاً خشکسالی بین سالهای ۱۹۶۵ تا ۱۹۶۷ در هندوستان باعث از بین رفتن ۱۵۰۰۰۰۰ نفر و خسارت مالی به میزان ۱۰۰ میلیون دلار شده است. در ردیف‌های بعدی خسارت‌های ۱۴ کشور یا قاره (آفریقا) از جمله برآورد خسارت خشکسالی ایران در سال ۱۹۹۹ به مبلغ ۳۳۰۰ میلیون دلار آمده است.. ملاحظه می‌شود که خشکسالی‌های شدید می‌تواند بر اراضی وسیع و شمار زیاد مردمان در هر جای دنیا تاثیر بگذارد و از چند ماه تا چندسال دوام داشته باشد. پیامدهای یک مخاطره خشکسالی می‌تواند به نتایج دامنه‌دار اجتماعی، اقتصادی و محیط زیستی بیانجامد. اما آسیب‌پذیری جوامع مختلف در مقابل آن تفاوت دارد. نمودار (۱) وضعیت تغییرات تولید ناخالص داخلی همراه با تغییرات بارندگی را در کشورهای حبشه و تانزانیا را به عنوان نمونه نشان می‌دهد 

آسیب پذیری در مقابل خطرات طبیعی

در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته ، خسارت‌های این سوانح در کشورهای در حال توسعه سنگین‌تر است (نموار شماره۲). بیش از ۹۵ درصد مرگ و میر ناشی از سوانح در کشورهای در حال توسعه اتفاق می‌افتد. تاثیر و شدت خسارت‌ها به مجموعه‌ای از عوامل و ترکیبی از موارد تاثیرگذار داخلی و در بعضی موارد خارجی وابسته است. بسیاری از این عوامل نتیجه دخالت‌های انسانی است. در این میان «آسیب‌پذیری جامعه» عامل کلیدی است که در برنامه‌ریزی‌ها باید به آن توجه داشت.

فقر، شهرنشینی بی‌رویه، زوال محیط‌زیست و عدم توازن در مقابله با بحران و پیشگیری، برخی از دلایل اصلی آسیب‌پذیری‌اند که با هم ارتباط درونی داشته و همدیگر را بطور متقابل تقویت می‌کنند.

نکته مهم دیگر این است که خسارت این خطرات هم از نظر جانی و هم از نظر مالی علی رغم فرایند توسعه با گذشت زمان بیشتر می‌شود و به عنوان نمونه در هر دهه یعنی ( بین سال‌های۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰) خسارات اقتصادی از ۲۲۰ به ۶۸۰ میلیون دلار وخسارت جانی از ۳۰۰ هزار نفر به یک میلیون نفر رسیده است (نمودار شماره ۳). بر اساس پیش‌بینی شورای مشورتی بین‌الدول تغییرات آب و هوایی ( IPCC)، به دلیل زیاد شدن شدت و تواتر سیل و خشکسالی ناشی از تغییرات آب و هوایی در قرن ۲۱، این روند احتمالا به بدترین سناریوها ختم می‌شود. سایر عوامل مانند رشد جمعیت، افزاش ثروت، تحولات خصوصیات جمعیتی، و تغییر در کاربری اراضی و ارزش کالاهای مختلف، سطح آسیب‌ها و خسارت‌های مالی و جانی سوانح مربوط به آب را افزایش می‌دهند. 

منابع:

Un-Water , Water Hazard Risk,Policy Breif ۱

The United Nations,۲۰۰۰, World Water Development Report۱,WORL WATER ASSESSMENT PROGRAM.

The United Nations,۲۰۰۶, World Water Development Report۳,WORLD WATER ASSESSMENT PROGRAM.

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح