ضرورتی که حدود نیم قرن پیش عنوان شده بود و در این مدت به اجرا نرسید، اکنون در حال تبدیل شدن به فاجعه ای زیست محیطی است.

سد دز که نخستین و تنها سدی است که بر روی رودخانه دز احداث شده، در سال 1341 به بهره برداری رسید. در همان زمان، مهندسان مشاور ایتالیایی مشغول به کار در این طرح، از لزوم احداث سدی در بالادست سد دز خبر دادند که بهره وری و مدت بهره برداری از سد دز را افزایش دهد. حدود 10 سال بعد یعنی در دهه 50 شمسی، متخصصان سدسازی امریکایی که در ایران به مطالعات برخی حوضه های آبریز مشغول بودند، بار دیگر بر لزوم احداث سدی در بالادست سد دز تأکید کردند تا در آینده با انباشت رسوبات در این سد مواجه نشویم.

در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بعد از سالهای جنگ تحمیلی که سازندگی کشور در تمام زمینه ها آغاز شد، مطالعاتی برای ارزیابی پتانسیل برق‌آبی بر روی رودخانه بختیاری در ابتدای دهه 70 شمسی انجام گرفت و در سال 79 مطالعات فاز اول ساخت سد بختیاری در بالادست محل تلاقی دو رود بختیاری و سزار بر روی رودخانه بختیاری آغاز شد.

ساخت این سد که پس از انجام بازنگری ها در مطالعات مرحله اول و انجام مطالعات مرحله دوم پس از یک دوره 10 ساله آغاز شد، در میانه دهه 80 شمسی عملیاتی شد و ادامه یافت تا اینکه با روی کار آمدن دولت یازدهم، این پروژه با عنوان بازنگری در طرح سدسازی در عمل متوقف شد.

نکته ای که در تأخیرهای رخ داده در اجرای پروژه سد بختیاری باید مورد توجه قرار گیرد، همان تأکید 50 سال پیش کارشناسان سدسازی است. سد دز امروز به شرایطی رسیده که با انباشت حجم عظیمی از رسوبات مواجه شده است و کمتر از 10 سال به پایان عمر این سد باقی مانده؛ چرا که هیچ سازه ای در بالادست آن وجود ندارد که از ورود این حجم از رسوبات به مخزن سد دز جلوگیری کند.

تأخیرهای متعدد در مطالعات و روند اجرای پروژه سد بختیاری موجب شده که سد دز در آستانه خارج شدن از مدار بهره برداری قرار گیرد. در واقع اگر در سالهای پیش رو، ورود رسوبات به مخزن سد دز با همین روند ادامه یابد، ابتدا نیروگاه این سد از مدار خارج خواهد شد و سپس آورد سالانه 8 میلیارد مترمکعبی رودخانه دز که تاکنون با مخزن 2 میلیارد مترمکعبی سد دز، بخشی از آن برای مصارف شرب و کشاورزی منطقه مدیریت می شد، تماماً رهاسازی شده و بدون استفاده به خلیج فارس میریزد.

به عبارت دیگر مخزن سد دز دیگر توان ذخیره و مدیریت آب را نخواهد داشت و این مسئله در شرایطی که کشورمان در نقاط مختلف با تنش های تأمین آب مواجه است، فاجعه ای خواهد بود که تأخیرهای اجرای سد بختیاری به دنبال داشته است.

نیاز طبیعی رودخانه دز برای بقای محیط زیست پایین دست آن، به طور متوسط 150 مترمکعب در ثانیه برآورد شده؛ در حالی که حجم آوردهای رودخانه دز همچون هر رودخانه ای در فصول مختلف سال متفاوت است. در تابستان دبی لحظه ای رودخانه در ورودی به مخزن سد، به 40 مترمکعب بر ثانیه می رسد؛ اما در زمستان با وجود سیلابهای مخرب، با دبی لحظه ای 3 تا 5 هزار مترمکعب بر ثانیه مواجه ایم.

این سد در طول 50 ساله بهره برداری، توانسته تعادلی نسبتاً متناسب با نیاز پایین دست در فصول مختلف ایجاد کند و با رهاسازی مدیریت شده سیلابهای زمستانی، نیاز 150 مترمکعب در هر ثانیه ای سهم محیط زیست پایین دست دز را تأمین کند.

حال مطابق آنچه ذکر شد، اگر سد دز از مدار بهره برداری خارج شود، در زمستان سیلاب های مخرب بدون هیچ مهاری به پایین دست که مناطق مسکونی و زمین های زراعی است وارد می شود و تخریب های گسترده به همراه خواهد داشت. از سوی دیگر، در تابستان دبی لحظه ای رودخانه به کمتر از نصف میزان مورد نیاز برای بقای محیط زیست منطقه می رسد.

همچنین در طول 50 سال گذشته، با تکیه بر منابع آبی ذخیره شده در سد دز، در پایین دست این سد اراضی متعدد کشاورزی ایجاد شده، که در صورت نبود سد دز، در تابستان هیچ آبی برای بقا نخواهند داشت. این مسئله فاجعه ای زیست محیطی است که با نبود سدی در بالادست دز و از دست رفتن این سد با انباشت رسوبات، با آن مواجه خواهیم شد و این مسئله، خود فجایع اقتصادی و اجتماعی دیگری را به دنبال دارد که امروز آخرین فرصت ها را داریم برای جلوگیری از آن از دست می دهیم.

سد دز یک سد بتُنی برق‌آبی است که در دوران سلطنت محمدرضا پهلوی بر روی رودخانه دز توسط یک کنسرسیوم ایتالیایی در ۲۳ کیلومتری شمال شرقیاندیمشک واقع شده‌است. احداث شد. این سد ۱۲ث۵۰۰۰ هکتار از اراضی پایین دست را آبیاری می‌کند و نقش مهمی در کنترل سیلاب‌های بالادستش دارد. نیروگاه این سد دارای قدرت نصب ۵۲۰ مگاوات می‌باشد.

مشخصات سد

احداث سد عظیم دز، در سال ۱۳۳۸ خورشیدی توسط ایتالیایی‌ها در کوه‌های زاگرس آغاز و در سال ۱۳۴۱ خورشیدی پایان یافت. این سد بتونی در ۲۳ کیلومتری شمال اندیمشک واقع شده‌است. دریاچهٔ این سد ۶۵ کیلومتر طول و ۲۲۵۰۰۰ کیلومترمربع مساحت داشته و گنجایش نهایی آن ۳٫۳ میلیارد مترمکعب می‌باشد. بر روی رودخانه دز. این سد با ارتفاع ۲۰۳ متر در زمان ساخت خود به عنوان یکی از مرتفع‌ترین سدهای جهان (ششمین سد جهان در آن زمان) شناخته می‌شد و در حال حاضر نیز پنجاهمین سد بلند دنیا در بین سدهای ساخته شده و در دست ساخت می‌باشد.

تاریخچه

سد دز بر روی رودخانه دز در 23 کیلومتری شمال شرقی اندیمشک احداث گردیده است. سد دز نخستین سد از رشته سدهای چند منظوره در ۲۳ اسفند ۱۳۴۱ مورد بهره‌برداری قرار گرفت. با احداث سد دز در پشت دیواره این سد دریاچه‌ای به طول ۶۵ کیلومتر بوجود آمده که با ظرفیت نهائی ۳٫۳ میلیارد متر مکعب آب را در خود جای می‌دهد. هدف اصلی از احداث سدهایی نظیر سددز تأمین نیروی لازم جهت تولید برق کنترل سیلابها و تنظیم آب جهت مصارف آبیاری است. بمنظور کنترل سیلابها دو تونل سرریز در ضلع شرقی دریاچه و با فاصله کمی از بدنه سد ساخته شده است؛ که قطر تونل تخلیه شماره یک ۱۴ متر و و تونل شماره دو ۱۲٫۶ متر می‌باشد و هر یک از آنها قادر به تخلیه ۳۰۰۰ متر مکعب آب در ثانیه است. همچنین دو تونل آبگیر اصلی در ضلع غربی دریاچه ایجاد شده که هر یک به انشعاباتی با قطر کمتر تقسیم گردیده که توسط آنها آب پشت دریاچه به توربینها می‌رسد. حداکثر آب خروجی هریک از تونلهای آبگیری اصلی برابر با ۲۴۰ متر مکعب در ثانیه است. در وسط بدنه سد در ارتفاع ۲۲۲٫۷ متری از سطح دریا سه دریچه آبیاری مخروطی شکل بمنظور آبیاری زمین‌های کشاورزی و نیز کنترل سیلابها وجود دارد. حداکثر خروجی هر یک از این دریچه‌های آبیاری ۶۰ متر مکعب در ثانیه است. تعداد ۸ واحد ژنراتور هریک به قدرت ۶۵ مگاوات در نیروگاه سد دز وجود دارد و بدین ترتیب ظرفیت تمامی نیروگاه مجموعاً ۵۲۰ مگاوات است. کلید خانه که در ارتفاع ۵۷۷٫۵ متری از سطح دریا واقع شده است شامل کلیدهای قدرت از نوع روغنی - گازی و کلیدهای هوائی شمش‌های اصلی و فرعی و دیگر تجهیزات لازم برای ولتاژ ۲۳۰ کیلو ولت است. اتاق کنترل سد دز در ضلع غربی دره نزدیک به بدنه سد در ارتفاع ۲۲۵ متری از سطح دریا قرار دارد. مجموع طول جاده‌های تونلی منتهی به اتاق فرمان و نیروگاه ۶٫۵ کیلومتر است.

شرکت‌های سازنده و هزینه

شرکت انتریوهایدرو راه‌اندازی واحدها را به عهده داشت و شرکت آمریکایی موریسون نادسن پیمانکار مرحله احداث کمپ تأمین آب مصرفی و آشامیدنی ایجاد تونل انحرافی و جاده تونلی و غیره بوده است شرکت ایتالیایی امپرزیت – جیرولا – لودی جیانی پیمانکار مرحله ساختمان بدنه سد و نیروگاه و تونلهای سر ریز و کلید خانه و تکمیل تونل جاده‌ای و غیره بوده است. مخارج کل جهت اجرای این پرژه با در نظر گرفتن خطوط انتقال ۲۳۰ کیلو ولتی بالغ بر پنج میلیارد و پانصد میلیون ریال (معادل ۷۳٫۵ میلیون دلار) برآورد شده است از این مقدار مبلغ چهل میلیارد ونهصد میلیون ریال (۶۵ میلیون دلار) مربوط به هزینه‌های سد نیروگاه و دستگاه‌های آن و مابقی یعنی ششصد و چهل میلیون ریال (۸۵۰۰۰۰۰ دلار) مربوط به خطوط و ایستگاه‌های انتقال در مراحل ابتدایی بهره‌برداری از نیروگاه بوده است.

مشخصات سد دز

نوع سد بتونی دو قوسی ارتفاع سد ۲۰۳ متر ارتفاع سد از سطح دریا ۳۵۴ متر ارتفاع پی سد از سطح دریا ۱۵۱ متر طول تاج سد ۲۱۲ متر ضخامت بدنه سد از پائین ۲۷ متر ضخامت بدنه سد در بالا ۴٫۵ متر ارتفاع دریچه‌ها در بدنه سد ۷۱ متر ارتفاع دریچه‌ها از سطح دریا ۲۲۲ متر حفاری انجام شده ۶۷۰۰۰۰ متر مکعب بتون مصرف شده در ساختمان سد ۴۸۰۰۰۰ متر مکعب بتون مصرف شده در عملیات ۱۲۵۰۰۰ متر مکعب

سایر قسمتها شروع بتون ریزی مهر ماه ۱۳۴۰ پایان بتون ریزی آذر ماه ۱۳۴۱ آغاز بهره‌برداری اسفند ماه ۱۳۴۱ حداکثر ارتفاع سطح دریا ۳۵۲ متر از سطح دریا حداکثر ارتفاع سطح قابل مهار ۳۵۰ متر از سطح دریا حداقل ارتفاع سطح مؤثر در تولید ۲۹۰ متر از سطح دریا حوزه آبگیری رودخانه دز ۲۲۵۰۰۰ کیلو متر مربع حوزه آبگیری سد ۱۷۰۰۰ کیلومتر مربع اراضی آب خور سد ۱۲۵۰۰۰ هکتار

مشخصات نیروگاه

۱- مشخصات توربین:

نوع توربین: فرانسیس عمودی ساخت کارخانه هیتاچی ژاپن

سرعت چرخش توربین: ۲۵۰ دور در دقیقه

وزن رنر با شافت: ۴۲ تن

حداکثر قطر رنر: ۳۱۷۵ میلیمتر

تعداد پره‌های رنر: ۱۷ عدد

جنس رنر: فولاد ۴۶ – sc در قسمتهایی کوتینگ stainless steel

۲- مشخصات ژنراتورها

تعداد: هشت عدد

ساخت: زیمنس آلمان

توان هر یک: ۶۵ مگا وات

ولتاژ خروجی هر یک: ۱۳٫۸ کیلو ولت – سه فاز – ۵۰ سیکل در ثانیه

۳- مشخصات ترانسفورمرها

هشت دستگاه ترانسفورمر افزاینده سه فاز

ظرفیت هر کدام: ۸۴۰۰۰ کیلو ولت آمپر

نسبت تبدیل ترانسفورمر: ۱۳٫۸ به ۲۳۰ کیلو ولت است.

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

تماس واتساپ: 09190622992 (98+)

شناسه تلگرام مدیر سایت: Basin_Ir_bot@

نشانی ایمیل: www.Basin.ir@Gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

 تماس با ما

 تماس واتساپ

 گروه تلگرام ما

 هشدارهای ما

 آمار و اطلاعات

 سفارش پروژه

×

 تا حدود سه هزار عضو - براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح

آموزش مدل سه بعدي Solid آبخوان

آموزش جامع مدل AQUACROP

راهنماي تکنيکال مدل هاي انتقال کيفي