سالیان سال است که رودخانه‌های بهمنشیر و اروند به‌طور مستقیم و رودخانه کارون به‌طور غیرمستقیم در استان خوزستان، با پدیده‌ای به نام شوری آب دست و پنجه نرم می‌کنند. 

سیکل جزر و مد دریا هر هفت ساعت یک‌بار با جریانی حدود 300 تا 500 مترمکعب بر ثانیه به سمت رودخانه‌های اطراف یورش برده و انبوهی از آب شور را وارد رودخانه‌های بهمنشیر، اروند و کارون می‌کند.

این چرخه دو بار در شبانه‌روز به اوج رسیده، به‌طوری که شوری (هدایت الکتریکی) 17 هزار تا 30 هزار میکروموس بر سانتی‌متر را به پیکر رودخانه‌های بهمنشیر و کارون تحمیل می‌کند. از سویی پایین بودن دبی رودخانه‌های بهمنشیر، اروند و کارون به‌دلیل خشکسالی‌های اخیر، ورود زه‌آب‌های کشاورزی و مزارع پرورش‌ماهی و از سوی دیگر نیز تغییر رژیم حوضه ناشی از عوامل انسانی و طبیعی بالادست استان دست‌به‌دست هم داده تا کیفیت آب را مغلوب این نبرد کند.

آلاینده‌های گستره حوضه کارون بزرگ از نگاه کارشناسی

بر اساس آمارهای موجود، آلاینده‌های حوضه "کارون بزرگ" که رودخانه‌های کارون، گرگر، شطیط و دز را شامل می‌شود، مربوط به یک عامل منحصر به‌فرد نبوده، بلکه عوامل چند جانبه‌ای در آلودگی گستره این حوضه بزرگ ایفای نقش می‌کنند.

به‌گفته کارشناسان محیط زیست، زهکش مربوط به یکی از مجتمع‌های کشت و صنعت در بالادست رودخانه کارون، پسابی افزون بر 5 مترمکعب بر ثانیه با شوری حدود 4000 میکروموس بر سانتی‌متر و زهکش کارخانه کشت و صنعتی دیگر نیز پسابی با جریان 3 مترمکعب بر ثانیه و شوری بالای 3000 را وارد رودخانه کارون بزرگ می‌کنند.

از سوی دیگر، نهر خارور تخلیه پساب بین یک تا 1.5 متر مکعب بر ثانیه با شوری بالای 4000 میکروموس را به حوضه شاوور انجام می‌دهد.

طبق گزارش‌های موجود منابع آب، حدود 6000 هکتار مزرعه پرورش‌ماهی در حوضه گرگر وجود دارد که حدود 2500 هکتار از آن به‌صورت غیرمجاز در حال فعالیت هستند. این مزارع، آب را با شوری 1000 تحویل گرفته و با خروجی حدود 10 هزار میکروموس بر سانتی‌متر وارد کارون می‌کنند.

 

کشاورزی روی خط قرمز

اوایل امسال از سوی رضا اردکانیان، وزیر نیرو و مدتی پس از آن، کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی متشکل از وزیر نیرو، وزیر جهاد کشاورزی، وزیر صمت، وزیر کشور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست دستورالعملی ابلاغ شد که طی آن کشت برنج در استان‌های غیر از شمال کشور ممنوع شود. این درحالی‌است که امسال در حوضه کارون 40 هزار هکتار شلتوک کشت شده و زهکش آن با ای‌سی 4000 و 5000 میکروموس وارد این حوضه شد. علاوه بر عامل مهم و تاثیرگذار خشکسالی و کم‌بارشی، کشت شلتوک در استان‌های همجوار و بالادست حوضه کارون مانند لرستان، چهارمحال و ... در حجمی وسیع انجام شده که ارمغانی جز کاهش آورد برای پایین دست حوضه و کاهش کیفیت آب در طول مسیر رودخانه نداشته است.

ناگفته پیداست که در زمان کم‌آبی و محدودیت آب، زهکش زمین‌های حاصل از کشت‌های پرمصرف در کنار دیگر عوامل آلاینده تا چه اندازه می‌تواند در کاهش کیفیت آب رودخانه موثر باشد. حال اگر ورود 125 هزار متر مکعب بر ثانیه فاضلاب در مقطع شهر اهواز هم به این رودخانه اضافه شود، این وضعیت شدت خواهد گرفت.

ضرورت ادامه طرح احیای کارون

در بیست و دومین مصوبه آذرماه 1394 شورای عالی آب، طرحی با عنوان "طرح احیای کارون" به تصویب رسید که در صورت اجرایی شدن آن خونی تازه در رگ‌های کارون جاری می‌شد. شورای عالی آب متشکل از وزرای نیرو، جهاد کشاورزی، صنایع و معادن کشور و رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، یک نفر از اعضای کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی به عنوان ناظر و دو نفر از متخصصان بخش کشاورزی است که این طرح را به تصویب رساندند؛ از آن زمان تاکنون بخشی از مصوبات اجرا شده و بخشی دیگر در انتظار تخصیص اعتبار است.

در این طرح مواردی از جمله ساماندهی فاضلاب‌های صنعتی، احیای منابع اکولوژیک، ساماندهی زه‌آب‌های پرورش ماهی، اجرای سدهای بهمنشیر و مارد، نصب ایستگاه‌های سنجش کیفیت آب، ایجاد یگان حفاظت کمی و کیفی رودخانه، تکمیل طرح لایروبی کارون در مقطع شهری و ساماندهی فاضلاب‌های شهری و روستایی به‌چشم می‌خورد. هر چند عمر تصویب این طرح در آستانه ورود به 3 سالگی است، اما چشم‌های نگران کارون همچنان در انتظار دست‌هایی است تا پیکر رنجورش را از این مهلکه نبرد نجات دهد.

گزارش از: حمید ثریانی

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح