تالاب انزلی یا مرداب انزلی (به گیلکی: أنزٚلی سٚل) با مساحتی در حدود ۲۰ هزار هکتار در شمال ایران، واقع در استان گیلان قرار دارد. مرداب انزلی از جالب‌ترین و بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی جانواران ایران محسوب می‌شود و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از پرندگانی است که از سوی کشورهای همسایه شمالی به ایران می‌آیند. تالاب انزلی به دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب با هیچ‌یک از تالاب‌های ایران قابل مقایسه نیست. تالاب انزلی چندین جزیره را در خود جای داده‌است.

مقدمه

ترکیب اکوسیستم‌های خشکی و دریایی موجب پدیدار شدن زیستگاه‌هایی می‌شوند که به آنان تالاب یا مرداب می‌گوییم. بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر، تالاب عبارت است از مناطق مردابی، آبگیر، تورب زار و مجموعه‌های آبی به صورت طبیعی، مصنوعی، دایم یا موقت با آب ساکن، جاری، شیرین، آب شور یا شور مشتمل بر آن دسته از آب‌های دریایی که عمق آب درکشند پایین‌تر از ۶ متر تجاوز نکند. هدف اصلی کنوانسیون رامسر در ۱۹۷۱ به امضای کشورهای متعهد از جمله ایران رسید، حفاظت و استفاده خردمندانه از تالاب‌ها از طریق اقدامات ملی و همکاری‌های بین‌المللی به منظور دستیابی به توسعه پایدار است.

تالاب انزلی

تالاب انزلی از نوع تالابهای ساحلی "Coastal Wetland" بوده و به وسیلهٔ یک کانال کشتیرانی که از طریق دو موج شکن واقع در تأسیسات بندرگاه انزلی حمایت و به دریای خزر متصل می‌باشد. حوزه آبریز تالاب دارای مساحتی حدود ۳۷۴ هزار هکتار است. تالاب انزلی در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالابهای بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید "کنوانسیون رامسر، سال ۱۹۷۵" و همچنین سازمان بین‌المللی حیات پرندگان این تالاب را به عنوان زیستگاه با اهمیت برای پرندگان تشخیص داده‌است. تالاب انزلی جزء تالاب‌های طبیعی و آب شیرین کشور بوده و دارای ۱۱ رود اصلی و ۳۰ رود فرعی است که پس از آبیاری مزارع و شالیزارها به همراه جریان‌های سطحی حوزه آبریز تالاب به آن وارد می‌شوند. حداکثر عمق آب تالاب در بهار و در نواحی غربی تالاب به ۵/۲ متر می‌رسد که به دلیل نوسان‌های سطح آب دریای خزر، این مقدار متغیر است. حوزه آبریز تالاب انزلی، مساحتی برابر ۳۷۴ هزار هکتار دارد که از مساحت فوق را موارد ذیل تشکیل می‌دهند:

• ۹/۵۳ درصد: جنگل و مرتع
• ۲/۳۳ درصد: زمین‌های کشاورزی
• ۷/۸ درصد: تالاب، آب‌بندان‌ها و استخرها
• ۷/۳ درصد: مناطق انسان ساخت استفاده از زمین را به خود اختصاص داده‌اند

از زیباترین مناظر آبی جهان

از جمله زیباترین مناظر آبی منطقه، تالاب بین‌المللی انزلی است. این تالاب محل تخم ریزی آبزیان و پناهگاه و مامن پرندگان بومی و مهاجر است. در داخل تالاب جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای بندرانزلی و آبکنار در ساحل آن قرار دارند. تالاب انزلی با وسعت ۱۸۰ تا ۲۰۰ کیلومتر مربع حکم تصفیه خانه را برای رودخانه‌هایی دارد که به دریای خزر می‌ریزد. این تالاب با بیش از ۱۰۰ گونه پرنده ۵۰ گونه ماهی صدها گونه موجودات گیاهی اکوسیستم کم‌نظیری دارد. تالاب انزلی از سال ۱۳۵۴ جزو تالاب‌های بین‌المللی تحت حفاظت شد و مهم‌ترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر است. تالاب بین‌المللی انزلی از سالیان دور همه ساله پذیرای مسافران بی‌شمار داخلی و جهانگردان خارجی است.

این تالاب، به واسطه گیاهان، جانوران و مورفولوژی و شکل بستر ارتباط با دریا و رژیم رودها دارای محیط زیستی ویژه است. معروف‌ترین گیاه تالاب انزلی که شهرت جهانی دارد «لاله تالابی» است که تالاب را به این دلیل تالاب «مرداب لاله» می‌خوانند. تنوع زیستی بالای تالاب آن را برای مطالعه پرندگان مناسب کرده‌است. حواصیل‌ها، اردک سانان، مرغابی سانان کشیم بزرگ، کشیم سیاه‌گردن، یلوه کوچک، کاکایی و غیره از پرندگان این تالاب شمرده می‌شوند. گیاهان تالاب به سه دسته غوطه ور، گیاهان شناور و گیاهان حاشیه‌ای تقسیم می‌شود.

چگونگی پیدایش

آنچه مسلم است پس از سر برآوردن باریکه خشکی انزلی و غازیان از دریا و پیشرفت خشکی از طرفین منطقه وسیعی از دریا را از دریا جدا کرده و آن را در پشت سر خود در جنوب قرار داده و با کیلومترها فاصله از ساحل قدیمی ساحل جدیدی را تشکیل داده‌است. پهنهٔ آب جدا شده از دریا را که به صورت راکد در پشت باریکه خشکی انزلی و غازیان قرار گرفته تالاب یا مرداب انزلی می‌نامند.

موقعیت جغرافیایی

این تالاب در جنوب غربی سواحل دریای خزر واقع در استان گیلان، در عرض ۲۸ تا ۳۷ شمالی و طول ۲۵ تا ۴۹ شرقی واقع شده و از شمال به شهرستان انزلی، از جنوب به شهرستان صومعه‌سرا، از شرق به شهرستان رشت و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی محدود است.

معرفی منطقه تالابی انزلی

مجموعه تالاب انزلی شامل ۴ بخش می‌باشد:

• بخش شرقی
• بخشی غربی آبکنار
• بخش مرکزی
• سلکه و سیاه‌کشیم

این تالاب در فهرست رامسر قرار داشته و منطقه ثبت شده آن در این فهرست شامل تمام تالاب انزلی، منطقه سیاه کشیم، منطقه حفاظت شده سلکه و سایر آب‌بندان‌های متعدد محدوده تالاب انزلی است. این چهار بخش از نظر خصوصیات فیزیکوشیمیائی، مرفولوژیک، فیتواکولوژی و جغرافیائی دارای تفاوت‌های چشمگیر بوده و سیستم‌های متفاوتی را ارائه می‌نمایند.

آب و هوای تالاب

تالاب به‌طور کلی تابستان‌های گرم و مرطوب و زمستان‌های ملایم دارد. مشخصات جوی تالاب انزلی شبیه به انزلی و غازیان است بجز آنکه مقدار رطوبت تالاب بیشتر از مناطق مجاور است. مختصات جوی این منطقه با حداثر مقدار بارندگی سالیانه در زمستان و حداکثر رطوبت در تابستان مشخص می‌گردد. حداقل حرارت در زمستان نزدیک یا مساوی صفر درجه سانتیگراد و به ندرت پایین صفر و حداکثر بین ۳۳ تا ۳۶ درجه سانتیگراد در اواسط تابستان از ایستگاه‌های هواشناسی محلی گزارش شده‌است.

رودخانه‌های اصلی تالاب

رودخانه‌های اصلی مرداب انزلی که از طریق موج شکن‌های بندرانزلی به دریای خزر مرتبط می‌شوند از شرق به غرب بدین ترتیب است:

• سوسر روگا
• پیر بازار روگا
• چپ خاله
• راست خاله یا نهنگ روگا
• مهدی روگا یا کلویر روگا

ژرفای تالاب انزلی

به گفته محمدجواد محمدی‌زاده، رئیس وقت سازمان محیط زیست ایران، ژرفای تالاب انزلی تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، حدود «۸ متر» بوده و امکان صید هفت تا هشت گونه ماهی در آن وجود داشته، اما تا تاریخ ۱۳ بهمن ۱۳۹۰ خورشیدی، به دلیل افزایش سطح رسوب‌ها، ژرفای این تالاب به «یک و نیم تا حداکثر دو متر» رسیده‌است.

رویش‌های گیاهی تالاب انزلی

مرداب زیباست و زیبایی آن بیشتر به خاطر گیاهانی است که بر سطح و سواحل آن به چشم می‌خورد. به‌طور کلی در مرداب انزلی سه نوع گیاه وجود دارد:

پوشش گیاهی بخشی از تالاب

لایه گیاهان حاشیه‌ای

در این لایه از گیاهانی نام برده می‌شود که تمام یا قسمت اعظم بخش رویشی و تولید مثل گیاه در خارج از آب قرار داشته باشد اکثر گیاهان تشکیل دهنده این لایه در حاشیه مرداب و رودخانه‌های مجاور می‌رویند. در این لایه گیاهان زیر دیده می‌شوند: نی معمولی. اسپارگانیوم. لوئی. سیرپوس. پلی گنوم. پونهٔ آبی. تیرکمان آبی. بارهنگ آبی. بوتوموس. نلومبو. دم اسب

لایه گیاهان شناور

گیاهانی که در این لایهٔ رویش قرار دارند در سطح آب شناور می‌باشند یعنی قسمت‌های اصلی گیاه بخصوص برگ‌ها به حالت شناور در سطح آب قرار می‌گیرند و قسمت‌های تولید مثلی یا به صورت شناور یا خارج از آب واقع‌اند. اندام‌های مخصوص مانند بافت‌های اسفنجی شکل این عمل شناوری گیاه را تسهیل می‌نمایند. اکثر گیاهان لایه شناور و رویش‌های گیاهی مرداب و رودخانه مجاور را می‌توان به شرح زیر نام برد: اوتریکولاریا. شالوین. هیدروکاریس. عدسک سرنیزه‌ای. عدسک کوچک. عدسک چندریشه. تراپا. مریم آبی. علف هفت بند. پوتاموژتون شناور. دسپیرودلا.

لایه گیاهان غوطه ور

در این لایه پوشش گیاهانی مورد مطالعه قرار می‌گیرند که تمام یا قسمت اعظم بخش‌های رویشی وتولید مثلی گیاه به حالت غوطه ور در آب می‌باشد. اکثر گیاهان تشکیل دهنده لایه غوطه‌ور پوشش گیاهی مرداب و رودخانه‌های مجاور در زیر نام برده می‌شود: میرپوفیلوم. سراتوفیلوم دمرسوم. سراتوفیلوم سابمرزوم. پوتاموژتون پکتیناتوس. هیدریلاور تیسیلاتا

آقای دکتر علی درویش زاد استاد دانشکده علوم دانشگاه تهران و کارشناس مرداب وزمین‌شناسی به عنوان نگارنده چنین می‌نویسد:

به علت موقعیت شغلی خود تمام نقاط ایران و بعضی از کشورهای اروپایی و آسیایی را زیر پا گذاشته اعتراف دارد که زیباتر از مرداب انزلی تاکنون ندیده‌است.

ثبت بین‌المللی

تالاب انزلی از جمله تالاب‌های بین‌المللی ثبت‌شده ایران است. این تالاب از نخستین تالاب‌های ثبت‌شده در معاهده رامسر در سال ۱۹۷۱ میلادی است. مرداب انزلی از آن‌جایی که یک تالاب بین‌المللی ثبت شده‌است، هم‌اکنون در فهرست مونترآل قرار گرفته‌است. قرار گرفتن در این فهرست به معنای این است که «تالاب در حال خشک‌شدن است و به مراقبت نیاز دارد»

به خطر افتادن اکوسیستم تالاب انزلی

مشکل مهم تالاب انزلی آلودگی روزافزون آب آن است. چرا که تقریباً فاضلاب تمام خانه‌های مسکونی و اغلب کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی واقع در اطراف تالاب به درون آن یا به داخل رودخانه‌هایی که به تالاب می‌ریزند سرازیر می‌شوند. طبق نظر مؤسسهٔ استاندارد در صورتی‌که مقدار آمونیاک از ۵ درصد بیشتر و زباله‌ها و زواید این ناحیه به داخل مرداب ریخته شود تردیدی نیست که با آلوده شدن بیش از پیش آب‌های مرداب که محیط آن در گذشته به منزله بزرگترین زایشگاه و پرورش انواع ماهی فلس دار از جمله ماهی سفید به‌شمار می‌رفت باقی‌ماندهٔ منابع آبزی مرداب هم در معرض خطر انهدام قطعی قرار خواهد گرفت. از دیگر دلایلی که موجب تهدید تالاب انزلی شده، افزایش سطح رسوب‌ها که باعث کاهش عمق این تالاب شده و هم‌چنین تغییر کاربری زمین‌ها و تبدیل بخشی از «اراضی حاشیه تالاب» به زمین‌های کشاورزی است. در همین حال فاضلاب گوهررود و زرجوب بعد از ریخته‌شدن به رودخانه پیربازار، راهی تالاب انزلی می‌شود که وضعیت آلودگی مرداب انزلی را تشدید می‌کند.

در فروردین ۱۳۹۴، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان، از کاهش عمق به این تالاب به کمتر از ۱ متر خبر داد و دلیل آن را ورود سالانه، ۲۵۰ هزار متر مکعب، رسوبات طبیعی و خانگی و صنعتی دانست که از ۱۰ رودخانه و ۵ شهرستان، به آن محل وارد می‌شود و نقش مهمی در خشک شدن این تالاب ایفا می‌کند.

پروژه مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی

تالاب انزلی، واقع در کرانه دریای خزر، از نظر بین‌المللی به عنوان زیستگاهی برای پرندگان مهاجر به‌شمار می‌رود. این تالاب در ژوئن ۱۹۷۵ در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید و به دلیل گستره‌ای از فعالیت‌های انسانی مورد تخریب قرار گرفت و در سال ۱۹۹۳ به عنوان تالابی که نیازمند احیاست در فهرست مونترو به ثبت رسید. با این شرایط، و بنا به درخواست دولت ایران، آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن پشتیبانی خود را در اجرای پروژه‌های مطالعه مدیریت یکپارچه برای حفاظت از اکوسیستم تالاب انزلی و پروژه مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی (فاز ۱ پروژه) آغاز کرد. بر اساس دست یافت‌های فاز یک پروژه که با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط با محوریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان گیلان به انجام رسید، دولت ایران برای فاز دوم پروژه مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی از دولت ژاپن درخواست همکاری نمود. از دستاوردهای فاز اول پروژه می‌توان به تأسیس کمیته مدیریت تالاب انزلی، تهیه طرح اجرایی اکوتوریسم و تهیه نقشه منطقه بندی اشاره نمود. فاز دوم پروژه که از اردیبهشت ۱۳۹۳ آغاز شده و به مدت پنج سال به طول خواهد انجامید، هدف دستیابی به نظام مدیریت فراگیر تالاب انزلی را از طریق دخیل نمودن تأثیرگزار دستگاه‌های ذی‌ربط دنبال می‌کند:

• ارتقاء ظرفیت کمیته مدیریت تالاب انزلی
• تعیین و اجرای فعالیت‌های الگویی مشترک
• تشریک علوم و تجارب در سطح منطقه‌ای و بین‌الملل

به منظور دستیابی به اهداف فوق، مشارکت فعال در پروژه و همکاری و هماهنگی مؤثر بین تمامی ذی نفعان تالاب با پشتیبانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان انتظار می‌رود. امید که پس از گذشت پنج سال، پس از پایان پروژه، بتوان نظام مدیریت فراگیر تالاب انزلی را تحت کمیته مدیریت تالاب انزلی به عنوان مدل حفاظتی تالاب‌ها در جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورهای منطقه معرفی نمود.

همکاری با تالاب کوشیرو در ژاپن

تالاب انزلی با تالاب کوشیرو در پارک ملی کوشیرو شیتسوگن رابطه «همکاری» دارد.

مدیر سایت: بهزاد سرهادی

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح