بیلان آب ایران - اهمیت توجه به بیلان آب

۱۸ بهمن ۹۹ ، ۱۳:۱۷ نويسنده: بهزاد سرهادی

بیلان آب برگردان دو واژهٔ Water budget و Water balance است. بیلان آب بیانگر موجودی و تغییراتی است که در موجودی آب در یک محدودهٔ زمانی و مکانی بخصوص رخ می‌دهد. آب به دلیل حرکت در سه فاز جامد، مایع و گاز تحت انرژی‌های موجود در طبیعت، و همین‌طور تحولات مختلف طبیعی و انسانی، همواره در حال جابجایی است. اهمیت آب در حیات انسان و اکوسیستم‌ها موجب می‌شود تا مطالعه و ارزیابی وضعیت بیلان آب ضرورت یابد.

دسترسی به آب، یکی از دغدغه‌های مهم در قرن حاضر است و اطمینان پیدا کردن از پایداری دسترسی به آب نیازمند درک چرخهٔ آب خواهد بود. چرخهٔ آب به حرکت آب درون و بین اتمسفر، سطح زمین و زیر زمین اشاره دارد. بیلان آب ابزاری برای نگاه کمّی به چرخهٔ آب است و با استفاده از آن می‌توان نرخ حرکت آب و تغییر در ذخایر آب درون و بین بخش‌های سه‌گانهٔ اتمسفر، سطح زمین و زیرزمین را حسابداری نمود. اگرچه بیلان آب یک مفهوم به ظاهر ساده است اما برآورد آن به شکل دقیق کاری پیچیده و همراه با عدم‌قطعیت خواهد بود، لذا مدیران و تصمیم‌گیران باید با توجه به این نکته، از بیلان آب در برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات خود بهره‌گیری کنند.

اهمیت توجه به بیلان آب

انسان‌ها به آب نیاز دارند. اما دقیقاً به چه میزان آب احتیاج دارند؟ با توسعهٔ اقتصادها و مبتنی بر وابستگی آنها به آب، محدودیت منابع آب بیش از پیش برای انسان شفاف می‌گردد و با وقوع وقایع حدی همچون خشکسالی، رنگ و بوی محدودیت‌های آبی تندتر می‌شود. تحلیل و بررسی اطلاعات مصرف و منابع آب، می‌تواند به خوبی نشان دهد که نیازها چقدر متناسب با منابع آب موجود رشد کرده‌اند و چه ظرفیت‌هایی باید برای رویارویی با محدودیت منابع آب فعال گردند. محاسبهٔ بیلان آب برای حوضه‌های آبریز، آبخوان‌ها و واحدهای هیدرولوژیکی یا حتی واحدهای سیاسی مختلف، ابزاری کاملاً ضروری برای ارزیابی میزان آب در دسترس در جهت رفع نیازهای انسان و محیط‌زیست اوست؛ بنابراین، مشخص کردن مسیر لازم برای ارزیابی بیلان آب و عدم‌قطعیت‌های نهفته در آن، و اثرگذاری انسان بر بیلان آب بسیار مفید و با اهمیت خواهد بود. دوره‌های خشکسالی و ترسالی، یادآور اهمیت توجه به مصارف و منابع آبی است که در گذر زمان دستخوش تغییر می‌شوند؛ لذا دقت و تمرکز بر تغییرات زمانی در جریان‌ها و ذخایر آب، و مشخص ساختن ارتباط آن با مصرف یک امر ضروری برای عصر حاضر است. محاسبهٔ هرچه دقیق‌تر بیلان، کمک می‌کند تا آگاهی تصمیم‌گیران و بهره‌برداران نسبت به توجیه‌پذیری نیازهای فعلی و تقاضاهای آتی تقویت گردد و جهت‌گیری‌ها برای توسعه، و همین‌طور رفع تعارضات بر بستری علمی مستقر گردد.