بررسی منابع آب کشور از طریق داده های منابع مختلف در سایت بیسین، نشان می دهد که کشور در تامین آب برای ماه های آینده در بخش های وسیعی از شهر ها با مشکل مواجه خواهد شد. این پیش بینی اگرچه از ماه ها قبل در رسانه های مختلف اطلاع رسانی شده است، اما اوج کمبودها در عرضه آب به احتمال بسیار زیاد در انتهای تابستان 1400 آشکار خواهد شد.

یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی گفت: اگر وضعیت منابع آب استان اصفهان به همین شکل فعلی باشد و تدبیر لازم برای حل مشکلات آبی این استان اندیشیده نشود کمتر از ۱۰ سال دیگر اصفهان قابل سکونت نخواهد بود. محمدتقی نقد علی درباره کمبود منابع آب در استان‌های مختلف کشور و از جمله اصفهان، اظهار کرد: هم‌اکنون برای بررسی وضعیت منابع آب و آبی که از اصفهان خارج و به سمت خوزستان می‌رود به همراه چند نماینده دیگر به شهرستان سمیرم آمده‌ایم. رودخانه "ماربر" سمیرم هم‌اکنون در کمترین شرایط آبی خود است و ۱۰ متر مکعب آب به سمت رودخانه کارون ۳ سرازیر می‌کند.

ما در سایت بیسین، در یک بررسی آماری، از طریق پردازش داده های ماهواره های ناسا، به نتایجی رسیدیم که شاید یک درک بصری از آن برای همگان وجود داشته باشد. یکی از مهم ترین این نتایج این است که ایران دچار تنش آبی است نه خشکسالی به معنای عام آن. خشکسالی ها می توانند هیدرولوژیک، هواشناسی و... باشند که در جای خود نیاز به بررسی دقیق هستند. اما برای درک بهتر به نمودار زیر نگاه کنید.

یک پژوهشگر آب و توسعه ‌پایدار ضمن بیان اینکه از سال ۱۳۳۲ روند تعرض و مهندسی تهاجمی نسبت به حوضه آبریز کارون آغاز شده است، پیشنهاد داد: وزارتخانه مستقلی برای مدیریت منابع آب تشکیل شود که تنها مدیریت ‌پایشی را برعهده داشته باشد و تصمیم‌گیری‌های کلان درباره منابع و حوضه‌های آبی را با مشارکت مردم، کشاورزان و تشکل‌های مردم‌نهاد انجام دهد.

باسمه تعالی

اولاً مشکل مردم عزیز خوزستان فقط کمبود آب نیست (و فقط) یکی از مشکلات آنان این امر است. توسعه خوزستان یک امر همه‌جانبه است، اما از یک برنامه روشن برخوردار نیست، لذا مردم نمی‌توانند زندگی امروز و فردای خود را پیش‌بینی کنند. استان‌های دیگر هم از چنین فقدان نظام توسعه‌ای رنج می‌برند. دولت‌ها علیرغم مصوبات متعدد مجلس شورای اسلامی در برنامه‌های ۵ ساله که موظف بودند طرح آمایش سرزمین را مدون و به اجرا درآورند، هیچ‌یک (با تأکید بر هیچ‌یک) از دولت‌ها این کار را انجام نداده‌اند. نتیجه این سهل‌انگاری همه دولت‌ها عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های استانی و گاه کج‌روی از توسعه استان‌ها شده است. هر چه در این امر خطیر تأخیر شود به ضرر کلیت نظام توسعه‌ای کشور است. امیدواریم دولت جدید همتی در این راه داشته باشد.

برای نزدیک به 30 سال، از جمله در زمان اشغال توسط ائتلاف به رهبری ایالات متحده و انگلیس، مقامات عراقی در مدیریت و تنظیم کافی منابع آب عراق ناکام مانده اند، و جمعیت استان بصره در جنوب عراق را محروم کرده اند. به حدی که حدود 4 میلیون نفر آنها حق داشتن آب آشامیدنی سالم را ندارند. منابع اصلی آب در بصره رودخانه شط العرب و کانال های آب شیرین آن است. اما شکست های متعدد دولت از دهه 1980، از جمله مدیریت ضعیف منابع بالادست، تنظیم ضعیف آلودگی و بهداشت، و غفلت مزمن و سو مدیریت زیرساخت های آب، باعث خراب شدن کیفیت این آبراه ها شده است.

به اعتقاد محققان، خوزستانی‌ها در طول تاریخ گذشته از آب سالم و تالاب‌های غیرآلوده برای تغذیه دام‌ها و محصولات کشاورزی خود بهره‌مند بودند، ولی اکنون وضعیت این استان از حد و اندازه تاب‌آوری آنها فراتر رفته و این پرسش مطرح است که چگونه سطح زیر کشت برنج "دشت عباس" که طی دو دهه قبل ۴۰ هزار هکتار بود، اکنون به ۲۰۰ هزار هکتار افزایش یافته و چگونه است که بیش از ۱۰ میلیارد متر مکعب آب در رودخانه کارون ذخیره‌سازی شده، ولی حدود ۵۰۰ روستای خوزستان با کمبود آب مواجهند و یا از آب‌های بودار و رسوبی محلی استفاده می‌کنند؟

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خوزستان با اشاره به انعقاد تفاهم‌نامه با بنیاد برکت برای آبرسانی به ۴۷۱ روستای دارای تنش آبی در استان، گفت: این پروژه‌ها در مدت ۹ ماه اجرایی خواهند شد. محمدرضا کرمی‌نژاد در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: تفاهم‌نامه‌ای برای آبرسانی به ۴۷۱ روستای دارای تنش آبی در خوزستان میان آبفا خوزستان و بنیاد برکت منعقد شده است تا بر اساس مهمترین اولویت آبفا خوزستان به این روستاهای دارای تنش آبی خدمات‌رسانی شود.

به گزارش شبکه خبری آب ایران ،"علی شهبازی"با اشاره به آخرین وضعیت ورودی تالاب هورالعظیم اظهار کرد: این میزان جریان آب بیش از نیاز زیست محیطی تالاب بوده و کسری دو هفته اول تیرماه به‌صورت کامل در حال جبران است. معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان خاطرنشان کرد: نیاز زیست محیطی تالاب هورالعظیم از ابتدای سال آبی جاری تا انتهای خردادماه به صورت کامل از نظر کمیت و توزیع زمانی تامین شده و در یک بازه زمانی در تیرماه به دلیل برداشت حقابه تالاب جهت مصارف غیرمجاز در تامین آب آن مشکل ایجاد شد.

سد گتوند در ششم مرداد ماه 1390 افتتاح شد. قبل و بعد این تاریخ به دلایل و درجات مختلف این سد موضوع بررسی و مناقشه در فضای رسانه ای کشور بوده است. تا قبل از زمستان 1392 که آقای روحانی به عنوان رئیس جمهور جدید در سفر استانی خود وعده داد که یک تیم کارشناسی را مامور رسیدگی به موضوع کند، طرح مشکلات این سد، حداقل در استان خوزستان، تا حدودی یک مسئله امنیتی تلقی می‌شد. از زمستان 1393 که پروژه بررسی راهکارهای رفع شوری مخزن سد گتوند تعریف شد، زمینه برای اوج گرفتن علنی مباحث مرتبط با این سد بیشتر از قبل فراهم شد. شرایط جدید بحرانی آب خوزستان در تابستان 1400 بهانه ای شده است که موضوع سد گتوند مجددا در رسانه ها و افکار عمومی مطرح شود.  شاید مرور خلاصه ای از آن چه در فرآیند انجام پروژه مذکور در موسسه آب دانشگاه تهران شاهد آن بودیم، برای روشن شدن افکار عمومی مفید واقع شود.

این روزها که بسیاری از استان‌های کشور از جمله خوزستان، چهارمحال و بختیاری و سیستان و بلوچستان با تنش آبی روبه‌رو هستند، نقش سدسازی‌های بی‌رویه و اجرای طرح‌های انتقال آب در به وجود آمدن وضع موجود بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. در این شرایط یک کارشناس حوزه آب از مسدود شدن بخش اطلاعات مربوط به سدهای کشور در وبسایت شرکت مدیریت منابع آب ایران خبر داده و نسبت به از دسترس خارج شدن این اطلاعات انتقاد کرده است.

معاون مطالعات پایه و طرح های جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان با بیان اینکه اکنون حدود ۷۰ درصد از سد کرخه خالی است، گفت: وقتی انحرافی نسبت به برنامه مدیریت خشکسالی ایجاد می شود ریسک تامین مصارف آب در ماه های آینده افزایش می باید. علی شهبازی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به آخرین وضعیت خروجی سد کرخه و دبی آب جریان یافته در رودخانه کرخه اظهار کرد: حدود دو هفته است که خروجی سد کرخه نسبت به برنامه اولیه مدیریت خشکسالی تدوین شده برای استان افزایش یافته و به حدود ۱۶۰ متر مکعب در ثانیه رسیده است.

معاون مطالعات جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان گفت: با افزایش دبی آب شاخه‌های اصلی تغدیه‌کننده تالاب هورالعظیم، جریان آب به مقادیر مطلوب خود رسیده است. به گزارش شبکه خبری آب ایران ،"علی شهبازی"،  درخصوص آخرین وضعیت جریان آب در رودخانه‌های پایین‌دست سد کرخه اظهار کرد: در حال حاضر در تمامی شاخه‌های پایین دست سد کرخه همچنان روند افزایشی جریان در رودخانه‌ها ادامه دارد.

نماینده مردم اهواز در مجلس با تاکید بر ضرورت رهاسازی آب در خوزستان و جبران غرامت و خسارت مردم، خواستار اتمام هرچه سریعتر پروژه‌های تامین آب شرب در این استان شد و گفت: گریه آور است که با وجود ۵ سد بزرگ، ٧٠٠ روستا و ٢۵ شهر تنش آبی داشته باشند. مجتبی یوسفی: هر قدر در سنوات گذشته و خصوصاً یک سال گذشته در مجلس در مورد بحران های مدیریت منابع آب و برق در کشور تذکر دادیم متاسفانه به آن توجه نشده و الان هم شاهد پروژه‌های غیرکارشناسی انتقال آب از سرشاخه ها هستیم که از نظر زیست محیطی و علم منابع آب جای سوال دارد. من از آقای اردکانیان که خودش را صاحب نظر در مسائل آب می داند تعجب می کنم. ایشان ما را توجیه کند در کجای دنیا ۲۵ شرکت فولادی در کویر کشور احداث می‌کنند و بعد هزاران کیلومتر آب را انتقال می دهند که آنجا را آباد کنند؟ با این روش ما اکوسیستم منطقه را به هم می زنیم؛ همان اتفاقی که برای دریاچه ارومیه افتاد و آن را به دریاچه نمک تبدیل کرد و نهایتا ۵ استان گرفتار شدند.

تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی دو موضوع اصلی در مدیریت منابع آب هستند و به طور مستقیم بر منابع آب سطحی و زیرزمینی تاثیرگذارند. با توجه به این موضوع پژوهشگران با انجام یک تحقیق، تاثیر دو عامل خشکسالی (تغییر اقلیم) و سد سازی (فعالیت‌های انسانی) را بر منابع آب کارون بررسی کردند.  حوضه آبریز کارون بزرگ با مساحت ۶۷ هزار و ۲۵۷ کیلومتر مربع، از نظر آبی یکی از حوض‌های آبریز مهم در کشور است. فراوانی ریزش‌های جوی، به‌ویژه در سرشاخه‌های این حوضه، پتانسیل عظیمی از منابع آب سطحی را در این حوضه ایجاد کرده است؛ به گونه‌ای که بیش از ۲۵ درصد از جریان‌های سطحی کشور، در آن جریان دارد.

حجم زنده و قابل استفاده پشت سد کرخه در حال حاضر بر اساس پایش‌های روز جاری ۷۶۰ میلیون متر مکعب است و با این حجم از برداشت تنها ۵۴ روز با صفر شدن آب سد کرخه فاصله داریم. یک منبع آگاه وزارت نیرو با اشاره به افزایش میزان خروجی آب رودخانه کرخه تا سقف ۱۶۰ متر مکعب بر ثانیه گفت: حجم زنده و قابل استفاده پشت سد کرخه در حال حاضر بر اساس پایش‌های روز جاری ۷۶۰ میلیون متر مکعب است و با این حجم از برداشت، تنها ۵۴ روز با صفر شدن آب سد کرخه فاصله داریم.

حوضه آبریز کارون بزرگ در جنوب غرب ایران منطقه ای با آورد جریان بالا در طی سال ها مرکز توسعه کشاورزی کشور بوده است. زمین های وسیع که سد های بزرگی در بالادست آن به آبیاری زمین ها کمک می کند. در اینجا آمار SDG سازمان ملل متحد را از وضعیت آب این حوضه مهم آبریز بررسی میکنیم. در شکل بالا وسعت این حوضه آبریز را در محدوده کشور مشاهده می کنید. داده های حاضر تا سال 2019 بروز شده اند. بنابراین حدودا تا سال 1399 را نمایش می دهند.

1- نمودار وضعیت منابع آب دائمی و فصلی

در نمودار بالا، ستون عمودی وسعت آب را نشان می دهد. مثلا وسعت دریاچه ها و... در این نمودار مقدار منابع آب دائمی (Permanent) و فصلی (Seasonal) طی زمان نشان داده شده است. این دو نمودار به ترتیب با رنگ های آبی پر رنگ و کم رنگ مشخص شده اند. می توانید ببینید که آب های دائمی در این محدوده اگرچه طی دوره های بلند مدت نوسان تکراری دارد اما کاهشی در آن مشاهده نمی گردد. همچنین آب های فصلی تنش بسیار شدید و تغییرات بزرگ را در مقدار خود نشان داده اند. آب های فصلی در اصل نواحی را مشخص می کند که دریاچه یا برکه قدیمی نیست و فقط در بخشی از سال دارای آب می شود. این شبیه به تالاب هایی هست که خشک شده اند، مناطق سیل گیری که اکنون فصلی شده اند؛ یا حتی زمین های کشاورزی غرق  آبی و... . این مناطق بشدت ناپایداری را نشان می دهند.

2- انتقال آب های دائمی

این نمودار گفته است که از کل مناطقی که در این حوضه همیشه آب دائمی در خود دارا بوده اند، 53 درصد بدون تغییر وضعیت مانده و همان آب را دارا هستند. اما 26/3 درصد آب های دائمی جدید بوجود آمده است؛ یعنی مناطقی که قبلا آب دائمی در آن نبود اما الان هست. تنها 2/5 درصد از نواحی که آب دائمی داشتند دیگر آب را دارا نیست. اما عدد بزرگ 18/1 درصد آب دائمی به آب فصلی تبدیل شده است. مثل دریاچه های قدیمی که حالا فقط بخشی از سال آب را داراست.

3- انتقال آب های فصلی

این نمودار نشان می دهد که 28/5 درصد از نواحی که در سال های قدیمی آب فصلی داشتند اکنون هم با همان شرایط هستند. اما در سال های جدید 62/3 درصد مناطق آبی فصلی به صورت جدید بوجود آمده است؛ و احتمالا این همان زمین های وسیع کشاورزی توسعه یافته در سال های اخیر است. نواحی که دیگر در بخشی از سال هم آب ندارند 5/3 درصد از وسعت کلی این نمودار را نشان می دهد. و فقط 3/9 درصد از زمین های فصلی به شکل دائمی در خود آبدار شده اند.

4- زمان بندی وجود آب های فصلی

این نمودار به ما می گوید آب های فصلی را می توان در سه دسته قرار داد، یکی آنهایی که در عرض 1 ماه غیب می شوند، دوم آنهایی که 2 تا 6 ماه وجود دارند و سوم آنهایی که 7 تا 11 ماه وجود دارند. در این نمودار هرچه دسته دوم بزرگتر باشد تنش شدید را بیشتر نشان می دهد. زیرا این حوضه ای است که آب های دائمی خود را به فصلی تبدیل کرده است. یعنی مثلا دریاچه ها و رودهای بزرگ به زمین های کشاورزی تبدیل شده است. اتفاقا دسته دوم بزرگترین دسته نیز می باشد. اما خطرناک آنکه در سال های متفاوت این آب های 2 تا 6 ماه مقدار بسیار متفاوتی دارند. این به آن معنی است که هرگاه بارش افزایش یافته است، کشاورزی نیز وسعت یافته.

5- مخازن و سدها

نمودار مقدار وسعت آب در مخازن و سدهای کنترل شده در این ناحیه نشان می دهد که در طول زمان وسعت آنها افزایش قابل توجهی یافته است. این همان آبی است که در پشت این سدهای عمق ذخیره شده و در فصل های کشاورزی به آب های فصلی 2 تا 6 ماهه تبدیل می شود. اکنون می توان انتظار داشت که با تنش در مقدار آب سد ها، بحران های اقتصادی و اجتمایی در این حوضه آبریز رخ دهد. زیرا آورد جریان در حساسیت بالایی از عرضه قرار گرفته است. احتمالا با تکمیل این نمودار برای سال 2020 و 2021 خواهید دید که وسعت آب در سد ها کاهش ناگهانی داشته اند.

در اینجا تصویری را پیوست کرده ایم که به شما امکان مقایسه شاخص بدنه های آبی را به فاصله یکسال در خوزستان می دهد. یکی مربوط به 28 تیرماه 1400 و دیگری 28 تیرماه 1399. محدوده نمایش داده شده پایین دست سدهای مهم کرخه، دز و گتوند می باشد. در این شکل رنگ های آبی ساختار های آبی را نشان می دهد. یعنی زمین هایی که آبیاری شده اند، مخزن سدها و... با این طیف رنگ به خوبی قابل تشخیص است. همچنین موقعیت سه سد مذکور در بالای شکل مشخص است.

در حالی که «۸۰ درصد استان اصفهان» با خشکسالی «بلندمدت» و کم سابقه روبروست، مدیر کل مدیریت بحران استانداری اصفهان از خشک شدن ۹۸ درصد از تالاب گاوخونی و احتمال «نابودی» کامل این تالاب بین المللی در صورت عدم تغییر سیاست ها خبر داد.

رئیس کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی از افزایش خروجی سد کرخه به میزان ۱۶۰ مترمکعب و سد دز به میزان ۱۴۰ مترمکعب برای مناطق پایین دست خبر داد. فریدون حسنوند نماینده مردم اندیمشک در مجلس شورای اسلامی در صفحه شخصی خود در توییتر، نوشت:

رئیس گروه بهداشت آب و فاضلاب وزارت بهداشت ضمن تشریح شاخص‌های سلامت آب آشامیدنی، موانع موجود در این زمینه در استان‌های خوزستان و سیستان و بلوچستان را برشمرد. مهندس غلامرضا شقاقی، گفت: در مورد آب آشامیدنی، تامین کننده آب، وزارت نیرو از طریق شرکت‌های آب و فاضلاب است و وزارت بهداشت نقش ناظر را دارد و رصد می‌کند تا آب استانداردهای ملی را تامین کند. آب از جنبه‌های مختلف طبق دستورالعمل‌های از پیش تعیین شده که در اختیار دانشگاه‌های علوم پزشکی قرار دارد، پایش می‌شود که  یکی از روش‌ها کنترل کیفیت آب است.