تماس با ما
گروه تلگرام ما
هشدارهای ما
آمار و اطلاعات
پروژه
تحلیل فنی تغییر اقلیم و عامل خشکسالی در ایران
ما در سایت بیسین، در یک بررسی آماری، از طریق پردازش داده های ماهواره های ناسا، به نتایجی رسیدیم که شاید یک درک بصری از آن برای همگان وجود داشته باشد. یکی از مهم ترین این نتایج این است که ایران دچار تنش آبی است نه خشکسالی به معنای عام آن. خشکسالی ها می توانند هیدرولوژیک، هواشناسی و... باشند که در جای خود نیاز به بررسی دقیق هستند. اما برای درک بهتر به نمودار زیر نگاه کنید.
بارش:
نمودار بالا خروجی واسنجی شده داده های بارش GPM (ماهواره ناسا) برای محدوده کشور ایران در طی دو دهه گذشته است. نمودار میله ای بارش مجموع سالیانه، نمودار خطی آبی رنگ، مجموع بارش در شش ماهه اول سال آبی (از مهر تا اسفند)؛ و نمودار نارنجی رنگ، مقدار بارش در شش ماهه دوم سال آبی (از فروردین تا شهریور) را نشان می دهد. می توان مشاهده کرد که رگرسیون های خطی برازش شده، کاهش نسبی بارش را برای نیمه اول و افزایش بارندگی ها در نیمه دوم سال آبی نشان می دهند. ضمن آنکه در کل حجم آب نازل شده کم نشده است.
پس مشکل آب ایران چیست؟
با بررسی نمودار می توان به این نتیجه رسید که بارش های کشور اکنون بیشتر در فصل های گرم سال می بارند تا فصل های سرد. همین امر منجر به تبخیر و تعرق بالاتر، توزیع ناهمگن تر و در نتیجه تنش شدید آبی در کشور شده است. به عبارتی دیگر ایران دچار تغییرات اقلیمی شده است. مقدار بارندگی ها اگرچه کاهشی را نشان نمی دهد، اما توزیع زمانی آنها در سال های اخیر عمدتا بسیار شدید و به صورت سیلاب بوده است. بنابراین امکان ذخیره آن و یا تغذیه آب های زیرزمینی چندان میسر نبوده است.
دما:
در تحلیل دیگر، ما همین نمودار را برای داده های دمایی کشور نیز ترسیم کردیم. نتایج حاکی از آن است که چه در نیمه نخست سال آبی که شامل دو فصل پاییز و زمستان است و چه در نیمه دوم آن (شامل بهار و تابستان)، افزایش درجه حرارت هوا بوضوح رخ داده است. این افزایش را از شیب مثبت رگرسیون های برازش شده بهتر متوجه می شوید. اینکه علت افزایش دما چیست را در بحث های تخصصی تر اقلیمی باید بررسی کرد. اما همین گرمایش هوا قاعدتا باید به افزایش تبخیر منجر شده باشد.
تبخیر و تعرق:
بگذارید نمودار تبخیر و تعرق را هم برای همین دوره بررسی کنیم. این نمودار هم به شکل نمودارهای قبلی استخراج شده است (تصویر بالا). شما در این شکل مقدار تبخیر و تعرق را برای کل کشور ایران در دو دهه گذشته مشاهده می کنید. اگرچه مقدار تبخیر و تعرق در فصل های گرم افزایش آشکاری داشته است و بخصوص این افزایش در انتهای دوره بسیار بالاتر بوده است، اما در فصل های سرد سال مقدار تبخیر و تعرق کاهش را هم نشان می دهد. اکنون که می دانیم بارش های کشور در انتهای دوره بیشتر در فصل گرم اتفاق افتاده است، این نتایج کاملا منطقی به نظر می رسد. ضمن آنکه در مجموع نرخ تبخیر و تعرق در کشور با شیب مثبت رشد کرده است.
پوشش ابر و فشار هوا:
اما علاوه بر این نتایج، ما به بررسی مقدار رطوبت هوا (ابرناکی) و مقدار فشار هوا نیز پرداخته ایم. اهمیت این بخش از مطالعه به این است که می دانیم، اگر واقعا در پهنه ایران خشکسالی به معنای کمتر بودن ابرهای باران زا رخ داده باشد، باید هم درصد پوشش ابر در طول سال کاهش یافته باشد، هم تغییرات فشار جو که یکی از عوامل موثر بر بارش ابرها است. نمودارهای بالا به ترتیب برای ابرناکی و فشار جو در بالای ابر ها نشان می دهد که هم مقدار ابر در طول کل دوره بر روی کشور کاهش داشته و هم مقدار فشار افزایش داشته است. اما این لزوما به معنای نیامدن رطوبت به کشور نیست، بلکه تشکیل ابر در فصل گرم و دمای بالاتر سخت تر صورت می پذیرد. این ارقام اگرچه به صورت متوسط محاسبه شده اند، اما برای دو بازه شش ماهه که نیمه نخست و نیمه دوم سال آبی را بیان می کنند، نتیجه کاملا معکوس است. یعنی، در طی دو دهه گذشته، مقدار ابر در فصل های بهار و تابستان، نسبت به پاییز و زمستان بیشتر شده است؛ و در عین حال فشار جو در محدوده ابرناکی نیز در فصل های بهار و تابستان، نسبت به پاییز و زمستان با روندی معکوس کاهشی بوده است. یادآوری می کنیم که توده هوای کم فشار به بارش ختم می شود.
نتیجه گیری:
به صورت خلاصه می توان بیان کرد که در کشور ایران (و البته خاورمیانه)، بارندگی ها دارای تغییرات زمانی آشکاری در دو دهه گذشته شده اند؛ آنچنان که بارش در فصل های گرم نسبت به گذشته افزایش داشته، اما بارندگی در فصل های سرد نسبت به گذشته کاهش داشته است. همین امر با افزایش ابرناکی فصل های گرم و کاهش ابرناکی فصل های سرد و با افزایش فشار هوا در فصل سرد و کاهش فشار در فصل گرم تایید شده است. در عین حال دمای کشور مجموعا روند گرم شدن را نشان می دهد. همین تغییرات دمایی و تغییرات زمانی بارندگی، عامل رخداد سیلاب ها بوده است. یعنی اگرچه آمارها به ما می گویند که حجم بارش در طول دو دهه چندان فرقی نکرده است، اما نباید فراموش کرد که عمده بارندگی در سال های اخیر به صورت سیلاب بوده است. سیلاب هایی که قدرت مهار، ذخیره و استفاده آنها را نداریم. بعلاوه سیلاب های ناگهانی به نسبت بارش های توزیع شده همگن، قابلیت کمتری برای تغذیه آبخوان ها ایجاد می کنند. اینکه بخشی از بارش ها از فصل های سرد به فصل گرم منتقل شده است، منجر به کاهش ذخیره برف کشور می شود. چنان که بررسی های پیشین نشان می داد ذخیره آب معادل برف در ایران، در سال آبی 1399-1400 به نسبت سال 1398-1399 یک ماه زودتر به پایان رسید. بنابراین دو منبع بزرگ آبخوان ها و برف ها را ما در سال های اخیر کمتر در اختیار داشتیم. عدم تطابق زندگی انسانی با این تغییرات چه در بخش مصارف شهری، چه صنعت و چه از همه مهم تر، بخش کشاورزی، منجر به بحران های آبی در ایران شده و خواهد شد. و این نتایج احتمالا برای نواحی خرد تر به شکل تشدید شده نیز خود را نشان می دهد.
شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@
نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com
(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)
_______________________________________________________
در منابع آب
نظرات (۰)