تماس با ما
گروه تلگرام ما
هشدارهای ما
آمار و اطلاعات
پروژه
سدسازی ترکیه روی دجله و فرات و تغییر اقلیم خاورمیانه
عراق می‌گوید سطح آب دو رودخانه دجله و فرات که از ترکیه سرچشمه می‌‌گیرند تا ۵۰ درصد کاهش یافته است. در سال‌های گذشته رودخانه‌های دجله و فرات و شاخه‌های مختلف آن‌ها با کمبود آب بی‌سابقه روبرو بوده‌اند. در حالی که کشورهایی نظیر ترکیه برای تامین آب مورد نیاز کشاورزی و نیروگاه‌های برق‌آبی خود به ساخت سد در مقیاس گسترده روی آورده‌اند، همسایگان بار اصلی این کمبودها را متحمل شده‌اند. این فعالیت‌های سدسازی همچنین باعث تشدید چالش‌های موجود ناشی از تغییرات اقلیمی شده است.
در این میان عراق به ویژه بیشترین آسیب را از خشکسالی و کمبود آب دیده است. این کشور طی سال‌های متمادی با بحران‌های جدی در مناطق مختلف کشور روبرو بوده که تاسیس سد ایلیسو در مسیر رودخانه دجله در ترکیه و همین‌طور سایر سدهایی که این کشور روی شاخه‌های کوچکتر این رودخانه ساخته، از دلایل اصلی آن محسوب می‌شود.
این اقدامات بسیاری از مناطق سوریه را هم تحت تاثیر قرار داده و در حالی که کمبود آب به مشکلی فراگیر در سراسر منطقه تبدیل شده، کشورهایی که از منابع آبی کمتری برخوردارند در موقعیت بسیار حساس‌تری قرار گرفته‌اند.
ترکیه چه کرده؟
سد ایلیسو که در سال‌های اخیر به بهره‌برداری رسیده، یک پروژه برق‌آبی عظیم روی رود دجله است که با هدف تولید ۱۲۰۰ مگاوات برق برای منطقه جنوب شرقی ترکیه به اجرا در‌آمده است.
ترکیه ساخت این سد را از سال ۲۰۰۶ آغاز کرد و بنا بر گزارش‌ها در دسامبر ۲۰۲۰ تولید انرژی در آن به ظرفیت کامل خود رسید. سد ایلیسو دومین سد بزرگ ترکیه بعد از سد آتاتورک است که در ۱۹۹۰ روی رودخانه فرات ساخته شد.
هر دوی این سدها بخش‌های کلیدی پروژه موسوم به جنوب شرقی آناتولی ( یا مخفف ترکی آن "گاپ") محسوب می‌شوند؛ طرح عظیم آبیاری و تولید انرژی در مناطق کمتر توسعه یافته کشور که شامل ساخت ۲۲ سد و ۱۹ نیروگاه می‌شود و چندین دهه به طول انجامیده است.
در عین حال رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه هم در رابطه با تاثیر تغییرات اقلیمی بر کاهش سطح منابع آبی و خشکسالی در کشور به طور جدی هشدار داده است.
با وجود پیامدهای جدی این سدسازی‌ها برای همسایگان جنوبی ترکیه، رسانه‌های این کشور به ندرت به اثرات منفی آن بر مناطق پایین‌دست رودخانه‌ها می‌پردازند و مذاکرات میان مقام‌های ترکیه و عراق بر سر این مساله هم از پوششی محدود برخوردار بوده است.
اما عواقب جدی ساخت سد ایلیسو برای میراث فرهنگی از سال‌ها پیش به شکلی گسترده توجهات را به خود جلب کرده و با انتقاد سازمان‌های غیر دولتی، اتحادیه‌ها و نمایندگان احزاب مخالف در مجلس روبرو بوده است.
در فوریه ۲۰۲۰ با آبگیری این سد شهر ۱۲ هزار ساله حصن‌کیف زیر آب رفت و علاوه بر آن ده‌ها روستا گرفتار سیل و هزاران نفر از ساکنان آن‌ها آواره شدند.
تاثیرات این پروژه بر عراق
به گزارش خبرگزاری دولتی عراق، مهدی رشید، وزیر منابع آبی این کشور دسامبر سال گذشته در نشستی با همتای سوریه‌ای خود گفت سطح آب ورودی رودخانه‌های دجله و فرات که از ترکیه سرچشمه می‌‌گیرند تا ۵۰ درصد کاهش یافته است.
هم سوریه و هم عراق به طور مکرر ترکیه را مسئول کاهش منابع آبی خود دانسته و کوشیده‌اند با همکاری یکدیگر، این کشور را وا دارند به سهمیه‌‌های از‌پیش‌‌تعیین‌شده آب پایبند بماند.
مقام‌های عراقی بارها به دنبال حل مشکلات ناشی از سدسازی در بالادست روخانه‌ها بوده‌اند اما گاهی اوقات تنش‌ها بر سر این موضوع بالا گرفته است.
کاهش سطح آب و آلودگی آن به ویژه در طول تابستان ۲۰۱۸، به مرگ هزاران ماهی در رودخانه فرات منجر شد و در سال‌های بعد از آن هم کمبود آب یکی از دلایل اصلی ناآرامی‌های اجتماعی و اعتراضات مردمی در سراسر کشور بوده است.
سایر مشکلات زیست‌محیطی از جمله قطع درختان در شمال عراق آن هم در بحبوحه کارزار نظامی علیه حزب کارگران کردستان، باعث افزایش تنش‌ها با ترکیه شده است.
اما تلاش‌ها برای تحت فشار گذاشتن دولت‌های ترکیه و ایران به غیر از توافق با ترکیه بر سر تعویق موقت آبگیری سد ایلیسو نتیجه چندانی در بر نداشته و این اقدام هم عملا به جای حل مشکل، آن را به تاخیر انداخته است.
با همه این‌ها روابط میان عراق و ترکیه تا حد زیادی مثبت باقی مانده است. اما در حالی که مقام‌های عراقی از جهات مختلف - از قطعی گسترده برق و افزایش شدید موارد ابتلا به بیماری کووید-۱۹ گرفته تا کاهش خدمات و اشتغال- تحت فشار هستند، بعید نیست که به زودی اوضاع این کشور از کنترل خارج شود.
سوریه چطور؟
سوریه هم مثل عراق، آنکارا را مسئول کاهش قابل ملاحظه سطح آب مناطق پایین دست رودخانه فرات در سوریه می‌داند.
تمام رعد، وزیر منابع آب سوریه هم در ماه مه مثل همتای عراقی خود از کاهش بیش از ۵۰ درصدی ورودی آب این رودخانه از ترکیه نسبت به گذشته خبر داد و گفت این مساله امنیت آب در استان‌های رقه، دیرالزور و حسکه را تهدید کرده است.
گروه نیروهای دموکراتیک سوریه که کنترل بخش‌هایی از این استان‌ها را در دست دارد اتهاماتی مشابه علیه ترکیه مطرح کرده و گفته آنکارا قصد دارد با این کار به اداره خودمختار شمال و شرق سوریه "ضربه" بزند.
در حالی که خبرگزاری رسمی دولت سوریه (سانا) ترکیه را به "سرقت" سهم سوریه از آب این رودخانه متهم کرده، روزنامه روناهی نزدیک به اداره خودمختار شمال و شرق سوریه، از این تحولات با عنوان "جنگ آب" یاد کرده است.
به گفته مرکز نظارت بر حقوق بشر سوریه که مقر آن در بریتانیا قرار دارد، کاهش سطح آب رودخانه فرات به دلیل اقدامات ترکیه باعث جلب توجه مردم سوریه و نهادهای جامعه مدنی به بحث "تهدیدهای ناشی از بحران‌های زیست‌محیطی و فجایع بشری" شده است.
جدای از این، استان حسکه هم بیش از یک سال است با کمبود آب مکرر مواجه بوده و مقامات این کشور و همین‌طور کردها، گروه‌های شورشی تحت حمایت ترکیه را در این رابطه مقصر می‌دانند. گروه‌هایی که اداره نیروگاه آبی آلوک واقع در مناطق تحت کنترل ترکیه در شمال سوریه را برعهده دارند.
از آن‌جایی که سوریه و عراق هر دو با انبوهی از مشکلات دیگر - از چالش‌های امنیتی گرفته تا نبود رهبری سیاسی متحد - روبرو هستند، فرصت و فضای چندانی برای پرداختن به بحران آب خود نخواهند داشت.
اما با توجه به این که پیش‌بینی‌ها از وخیم‌تر شدن بحران کمبود آب حکایت دارد، احتمالا اوضاع دیر یا زود از کنترل خارج خواهد شد.
شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@
نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com
(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)
_______________________________________________________
در منابع آب
نظرات (۰)