وضعیت بحرانی آب در کلان‌شهرهای ایران یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی کشور در دهه‌های اخیر به شمار می‌رود. با افزایش جمعیت، رشد سریع شهرنشینی و گسترش بی‌رویه صنایع، تقاضا برای آب به شدت افزایش یافته است، در حالی که منابع تجدیدپذیر آب در کشور محدود و آسیب‌پذیر هستند. بسیاری از کلان‌شهرها همچون تهران، اصفهان، مشهد، شیراز و کرج با بحران‌های جدی در تأمین آب شرب مواجه هستند و مجبور به انتقال آب از مناطق دوردست یا استفاده بیش از حد از منابع زیرزمینی شده‌اند. این وابستگی شدید به آب‌های زیرزمینی، افت شدید سطح آبخوان‌ها، خشک شدن چاه‌ها و فرونشست زمین را در پی داشته است که نه‌تنها مخاطرات زیرساختی ایجاد می‌کند، بلکه سلامت و امنیت زیست‌محیطی را نیز به خطر انداخته است. همچنین، تغییرات اقلیمی و کاهش بارش‌ها، خشکسالی‌های پیاپی و کاهش رواناب‌های سطحی نیز بر شدت بحران افزوده‌اند. در این میان، ضعف در مدیریت منابع آب، نبود طرح‌های جامع بلندمدت، عدم کنترل مصرف، فرسودگی شبکه‌ها و نبود آگاهی عمومی نسبت به اهمیت صرفه‌جویی، بحران را پیچیده‌تر کرده است. از این‌رو، بحران آب در کلان‌شهرهای ایران، تنها یک مسأله فنی نیست، بلکه بحرانی چندبُعدی است که نیازمند سیاست‌گذاری هوشمند، مدیریت یکپارچه منابع آب و مشارکت جدی مردم و نهادهای دولتی است

اگر بخواهم خیلی خلاصه فاجعه مدیریتی در ناتوانی تامین آب شرب پایدار در کلانشهرهای ایران مانند مشهد را توضیح بدهم، به مطالبی به‌شرح ذیل باید اشاره نمایم:  

                                                       

• تغییرات اساسی در الگوهای مصارف آب در عرصه‌های مختلف کشاورزی، صنعت و شرب (که بخش شرب آن فقط مربوط به شرکت‌های آبفا است).
• طی چند دهه باید نه فقط در کلانشهر مشهد بلکه در سایر نقاط ایران شبکه‌های فرسوده انتقال درون شهری ترمیم می‌شد و از نشت وحشتناک آب که بیش از ۴ برابر ذخیره آب سد امیرکبیر کرج و بیشتر از ۲.۵ میلیارد مترمکعب است جلوگیری می‌شد.
• در طی این سالها اساسا حتی در دوره‌هایی که اعتبارات مالی بسیاری خوبی وجود داشته متاسفانه نسبت به تصفیه فاضلاب اقدامی اساسی صورت نگرفته‌است.
• در طی این همه سال جایگزینی حجم عظیمی از بخشی از از آب چاه‌های کشاورزی به‌عنوان بزرگترین مصرف کننده آب با بخش شرب صورت نگرفته‌است.
• در طی این چند دهه کوششی جدی برای پروژه های Artificial Recharge صورت نگرفته‌است.
• در طی این همه سال تلاشی برای احیا چاه‌های موجود انجام نگرفته و به محض کم ‌شدن آبدهی بلافاصله اقدام به تغییر محل  چاه شده و باعث تشدید پدیده نشست زمین شده اند.
• در طی این همه سال تلاش و همکاری با شرکت‌های آب منطقه‌ای و وزارت جهاد کشاورزی برای اجرایی‌شدن سند تدبیر آب صورت نگرفته‌است.
• در طی این چند دهه از تکنولوژی‌های نوین برای کاهش مصارف شهری مانند زهکش‌نمودن آبهای جاری حاصل از بارندگی‌ها و سیل‌ها در معابر، سطح شهرها صورت نگرفت.
• در طی این همه سال از کشت گیاهان بسیار کم آب طلب برای فضای سبز شهری خوداری گردید. 
• در طی دهه‌ها کوششی برای همکاری با سایر مجموعه‌های دولتی برای پیشبرد طرح تعادل‌بخشی دشت‌ها صورت نگرفت.
• سال‌ها خرید ۷۰ درصد از آب چاه‌های کشاورزی در بخش غربی و شمال‌غربی شهر مشهد و تصفیه و سپس انتقال آن به شبکه شهری صورت نگرفت.
• هیچ تلاشی برای ایجاد جلساتی جدی به‌همراه شرکت آب منطقه‌ای خراسان بزرگ و وزارت امورخارجه چه قبل از تفکیک به ۳ استان و چه بعد از آن برای کمتر وابسته‌کردن تامین آب شرب شهر مشهد به پروژه کاملا وابسته به شرایط ناپایدار سیاسی سد دوستی صورت نگرفت و اساسا نگرش هیدروپولیتیکی برای تامین آب جایگاهی در نظام فکری آنها وجود نداشت.
• نگاه و تفکر سیستمی و یکپارچه برای تامین آب شرب هرگز در چارچوب ذهنی آنها هرگز وجود نداشت.
• بدون توجه به اینکه پایدارترین اصل برای تامین آب یک حوضه آبریز و سپس دشت و بعد از آن یک شهر تامین آب درون آن دشت است و اتکا بی‌جا و کاملا غیراقتصادی و ضدموازین محیط‌زیستی انتقال آب از از سایر حوضه‌های آبریز بوده و تقلیل اهداف مدیریتی پایدار با کلید تامین آب از دریای عمان (خط پنچ انتقال آب از خلیج فارس و عمان). 
• عدم هماهنگی و تناقض در راهکارها و اهداف با وزارت جهاد کشاورزی و شرکت آب منطقه‌ای.
• بی‌توجهی وزارت جهاد کشاورزی به اجرای الگوهای کشت متناسب با شرایط اقلیمی منطقه و عدم تضمین خرید اقلام کشاورزی (فقط گندم و آن هم در سالهای اخیر طی چند قسط جگرکش!!).
• وابسته‌کردن بیشتر دشت مشهد و سایر دشت‌های کشور به کشاورزی به بهانه تامین مواد غذایی و با شعار پوچ خودکفایی غذایی توسط جهاد کشاورزی.
• طفره‌رفتن تعمدی شرکت‌های آب منطقه‌ای و وزارت نیرو در تعیین مقدار و حجم آب باقیمانده غیرقابل‌تجدید و در حال اتمام آبخوان‌ها به بهانه جلوگیری از تنش‌های اجتماعی!!
• عدم توجه به ایجاد گلخانه‌های معمولی و هیدروفونیک و آکوافونیک و غیره از طرف جهاد کشاورزی.
• به بهانه استفاده از سیستم‌های آبیاری تحت فشار، زیادنمودن سطح زیر کشت و عدم توجه به بحث بهره‌وری و افزایش تولیدات در واحد سطح برای صرفه جویی در مصارف آب.

نویسنده: #ناصر_خلقی، پژوهشگر عرصه آب

مدیر سایت: بهزاد کارشناس ارشد مهندسی آب

شماره تلفن: 09190622992

شناسه تلگرام مدیر سایت: SubBasin@

نشانی ایمیل: behzadsarhadi@gmail.com

(سوالات تخصصی را در گروه تلگرام ارسال کنید)

_______________________________________________________

پروژه تخصصی در لینکدین

×

 براي پيوستن به بزرگترين گروه تلگرام علوم و مهندسي آب با امکان تبادل نظر بين اعضاء کليک کنيد

کتاب کاربرد مدل QUAL2KW

کتاب کاربرد GIS در منابع آب

کتاب محاسبه سيل طرح