صادق ضیائیان، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران مخاطرات وضع هوا در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا، با اشاره به اظهارات اخیر رئیس سازمان توسعه و بهره‌برداری فناوری‌های نوین آب‌های جوی، که مدعی شده بود بارورسازی ابرها موجب افزایش ۱۵ تا ۲۰ درصدی بارش در مناطق هدف شده، تأکید کرد که این روش راهکاری مؤثر برای مقابله با خشکسالی نیست.

وضعیت بحرانی آب در کلان‌شهرهای ایران یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی کشور در دهه‌های اخیر به شمار می‌رود. با افزایش جمعیت، رشد سریع شهرنشینی و گسترش بی‌رویه صنایع، تقاضا برای آب به شدت افزایش یافته است، در حالی که منابع تجدیدپذیر آب در کشور محدود و آسیب‌پذیر هستند. بسیاری از کلان‌شهرها همچون تهران، اصفهان، مشهد، شیراز و کرج با بحران‌های جدی در تأمین آب شرب مواجه هستند و مجبور به انتقال آب از مناطق دوردست یا استفاده بیش از حد از منابع زیرزمینی شده‌اند. این وابستگی شدید به آب‌های زیرزمینی، افت شدید سطح آبخوان‌ها، خشک شدن چاه‌ها و فرونشست زمین را در پی داشته است که نه‌تنها مخاطرات زیرساختی ایجاد می‌کند، بلکه سلامت و امنیت زیست‌محیطی را نیز به خطر انداخته است.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست گفت: بر اثر بی توجهی‌های زیست‌محیطی ۴۳ درصد تالاب‌های کشور به کانون گرد و غبار تبدیل شده‌اند. شینا انصاری امروز در نشست کارگروه پسماند و محیط زیست البرز افزود: در برنامه هفتم توسعه به مباحث زیست‌محیطی توجه جدی در مولفه‌های مختلف از جمله مدیریتی شده است و قوانین خوبی در این زمینه داریم.

به گزارش خبرنگار شبکه خبری آب ایران، نخستین جلسه کارگروه دستورالعمل جامع کاربرد هوش مصنوعی در صنعت آب با حضور جمعی از مدیران حوزه آب کشور برگزار شد. مجتبی نوری، مدیرکل دفتر تحقیق، توسعه و فناوری اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران، در این جلسه ضمن تبریک آغاز این فرایند، از آن به عنوان رویدادی اثرگذار یاد کرد که می‌تواند مسیر آینده صنعت آب را به‌کلی دگرگون کند. وی با اشاره به تجربه شخصی‌اش در زمینه پایان‌نامه دانشگاهی در حوزه هوش مصنوعی، گفت: ۲۰ سال پیش، وقتی از هوش مصنوعی صحبت می‌کردیم، آن را بی‌ربط به مهندسی آب می‌دانستند؛ حتی استفاده ما از چت جی‌پی‌تی بیشتر در عرصه مدل‌سازی بود اما امروز می‌خواهیم هوش مصنوعی را به عنوان نیروی محرکه در تصمیم‌سازی‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و عملیات فنی وارد صنعت آب کنیم.

با توجه به اطلاعات موجود، پیش‌بینی می‌شود که تهران در تابستان ۱۴۰۴ با چالش‌های جدی در تأمین آب مواجه شود. معاون درآمد و امور مشترکین شرکت آب و فاضلاب استان تهران اعلام کرده است که حجم آب موجود در سدهای پنج‌گانه تهران نسبت به سال گذشته کاهش چشمگیری داشته و احتمال کم‌آبی در تابستان آینده وجود دارد. برای مقابله با این وضعیت، از مشترکان درخواست شده است که مصرف آب خود را حداقل ۱۰ درصد کاهش دهند تا مشکلات کمتری در تأمین آب پیش آید. 

کاهش شدید تراز آب در سدهای پنج‌گانه تهران، به‌ویژه در سدهای لتیان و کرج که از اصلی‌ترین منابع تأمین آب این شهر در کنار سد ماملو محسوب می‌شوند، وضعیت را در سال ۱۴۰۴ بحرانی کرده است. در پنج سال اخیر، میزان بارندگی در تهران به‌طور محسوسی کاهش یافته و این در حالی است که بارگذاری جمعیتی ناشی از ورود میلیون‌ها مهاجر افغان و صدها هزار مهاجر داخلی، فشار مضاعفی بر منابع محدود آب این شهر وارد کرده است. بررسی پیش‌بینی‌های اقلیمی نشان می‌دهد که کمبود آب در سدهای تهران در ماه‌های آینده جبران نخواهد شد.

انتقال آلودگی‌های نفتی و فلزات سنگین در رودخانه‌ها به عوامل مختلفی بستگی دارد و می‌تواند تا ده‌ها یا حتی صدها کیلومتر ادامه یابد، در حالی که همچنان اثرات مخربی بر محیط زیست و سلامت انسان داشته باشد. آلودگی‌های نفتی معمولاً به دلیل چگالی کمتر از آب، روی سطح آن حرکت کرده و بسته به دبی و سرعت جریان رودخانه، در مدت کوتاهی می‌توانند به مناطق دوردست منتقل شوند. این آلودگی‌ها حتی پس از تبخیر بخش‌های سبک‌تر، ترکیبات سنگین و سمی مانند هیدروکربن‌های آروماتیک چندحلقه‌ای (PAHs) را در آب باقی می‌گذارند که برای اکوسیستم‌های آبی و انسان خطرناک هستند.

در یک پروژه در یک منطقه نزدیک به ناحیه عسلویه در جنوب کشور ایران، چالش اصلی که ماندگاری جریانات ناشی از بارش های سیلابی در مجموعه ای از انبارها و مخازن ساخت یافته بود، مورد بررسی قرار گرفت. ماندگاری جریان به صورت دریاچه های کوچک سطحی با توزیع متفاوت از منظر شکل گیری در هر بارش بود. پرسش اصلی در این پروژه بعد از آن شکل گرفته بود که زهکش ها و کانال های تعبیه شده در این ناحیه که آب را به سمت دریافت منتقل می کرد، بعد از یک بارش شدید، به صورت آنچه پیشتر تصور شده بود، قادر به خروج آب از ناحیه نبود. بنابراین طرح بازنگری و اصلاح شبکه جمع آوری آب های سطحی این منطقه مورد پرسش قرار گرفته بود.

تشخیص سیلاب در مناطق بیابانی به کمک تصاویر ماهواره ای. در مناطق بیابانی و خشک و نیمه خشک مانند ایران، تشخیص flash flood ها روی تصاویر ماهواره ای راداری کار راحتی نیست. علت آن هم  اینستکه به علت بار رسوبی بالا در زمان سیل، محدوه سیلابی انعکاسی در تصاویر  ایجاد می‌کند که مشابه مناطق اطرافش می‌شود. در نتیجه الگوریتم های رایج نمی‌توانند تمایز درستی بین محدوده سیل با محدوده اطراف آن ایجاد کنند.

پمپاژ شدید آب زیرزمینی که قبلاً به طور کامل شناخته نشده بود، عامل تخریب سفره های زیرزمینی و فرونشست زمین در ایران است. ما از یک بررسی ماهواره ای با وضوح 100 متر از سال 2014 تا 2020 برای ارزیابی پیامدهای اخیر استفاده از آب های زیرزمینی در سراسر کشور استفاده می کنیم. نتایج نشان می دهد که تقریباً 56000 کیلومتر مربع (3.5٪) از مساحت کشور در معرض فرونشست زمین است که عمدتاً به آبیاری مرتبط است. 3000 کیلومتر مربع از این منطقه نرخ فرونشست بیش از 10 سانتی متر در سال را تجربه می کند. حوضه آبریز فلات مرکزی میزبان دو سوم سفره‌های آب‌های رو به کاهش کشور است و مکان‌هایی با نرخ بالاتر از 35 سانتی‌متر در سال فرو می‌روند. نتایج نشان می‌دهد که کاهش سالانه آب زیرزمینی 1.7 میلیارد متر مکعب (BCM) از سفره‌های زیرزمینی محدود و نیمه محدود، با تراکم غیرکشسانی طولانی‌مدت برای اکثر سفره‌ها تقریباً یک مرتبه بزرگ‌تر از پاسخ الاستیک فصلی آنها است. این امر بر از بین رفتن دائمی سفره های زیرزمینی تاکید می کند که پایداری منابع آب در سراسر ایران را به خطر می اندازد.

آب پنهان، آب مجازی یا آب نهفته، مفهومی است که توسط پرفسور تونی آلن در سال ۱۹۹۳ معرفی شد، آب پنهان به مجموع حجم آبی می گویند که در مراحل مختلف تهیه، تولید و ارائه یک محصول (غذا، کالا، انرژی یا خدمات) به صورت مستقیم یا غیرمستقیم استفاده می‌شود. وقتی یک کشور می گوید با خطر خشکسالی روبه‌روست، یعنی با یک بحران مواجه است یعنی نه تنها کمبود آب شرب تهدید کننده خواهد بود بلکه با خطر دیگری هم دست به گریبان است و آن ناتوانی در تولید محصولات مکانیکی، الکترونیکی، ساختمانی، کشاورزی، پوشاک و هر آنچه انسان به آن ها نیازمند است.

آخرین وضعیت دریاچه ارومیه نشان از پر شدگی مساحت دریاچه به مقدار 21.9 درصد برابر 1253.5 کیلومتر مربع از مساحت دریاچه (و نه حجم) آن است. در این محاسبات پلیگون مرجع مساحت دریاچه ارومیه دارای مساحت 5728.5 کیلومتر مربع است. در ادامه نمودار و عکس این دریاچه برای تاریخ 27 شهریور 1403 ارائه شده است.

درحالی که کشاورزی بزرگترین مصرف‌کننده آب در کشور است، سالانه ۳۵ درصد از کل منابع آبی کشور هدر می‌رود. کشور ما با توجه به قرار داشتن در یکی از مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان، از اقلیمی با بارش‌های ناپایدار و محدود برخوردار است. میانگین بارش سالانه جهانی بیش از 700 میلی‌متر است اما در ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی این میزان بسیار کمتر است، به‌طوری‌ که در برخی سال‌ها، بارندگی کمتر از 180 میلی‌متر و در سال‌های دیگر تا 230 میلی‌متر ثبت می‌شود.

دلایل بسیاری برای شکل‌گیری و استمرار بحران آب و راهکارهای بسیاری برای رفع آن در کشور عنوان می‌شود. روزنامۀ «پیام‌ما» طی یک نظرسنجی از ۳۵ متخصص و کارشناس مرتبط با بخش‌های مختلف مدیریت منابع آب کشور، دلایل وضعیت فعلی و راهکارهای کلان رفع یا کاهش «ابرچالش آب» را به شور گذاشت. عمده پاسخ‌های دریافتی، بر اهمیت کم دلایل اقلیمی و طبیعی نسبت به علل مدیریتی حکایت می‌کند. اما آنچه به نظر دارای اهمیت بسیار زیادی است،

 وقتی اهداف استراتژیک بخش آب کشور که 20 سال پیش (در سال 1382) در دولت توسط هیئت وزیران بر اساس نیازهای واقعی تدوین شد و دقیقا برای سال جاری هدف گذاری شده است را بررسی میکنیم، از 18 بند اساسی این اهداف، مهم ترین آنها یعنی شماره 3 که مدیریت مصرف است به اندازه مطلوب نتایج ملموس را ارائه نداده است. زیرا در هدف گذاری های این بند، تغییر اقلیم در آن سال چندان قابل پیش بینی نبوده است. 

طوفان استوایی دبی در هفته اول آگوست 2024 جنوب شرق ایالات متحده را درنوردید و مقدار زیادی باران بارید. این طوفان ابتدا به عنوان یک طوفان رده 1 در منطقه بیگ بند فلوریدا در 5 آگوست به ساحل آمد و سپس با حرکت مرکز آن به داخل خشکی به یک طوفان گرمسیری تبدیل شد. در حاشیه سواحل اقیانوس اطلس، به مجموع بارندگی در فلوریدا، جورجیا و کارولینا افزود.

بحران فزایندۀ پایداری منابع آب در ایران را می‌توان بحرانی تمدنی لحاظ کرد؛ در شرایطی که به‌جای سازگاری با امکانات موجود، تقاضای شتابان و اغلب بدون پاسخ برای آب بیشتر در سراسر جغرافیای ایران مشهود است، زیان‌بارترین و درعین‌حال گسترده‌ترین واکنش در این میان، فشاری است که برای برداشت آب بیشتر به منابع با ارزش آب زیرزمینی وارد شده و می‌شود. تصمیم قانونی به کاهش سطح برداشت از منابع آب در برنامۀ ششم و هفتم با مقادیر مشخص، برای پرهیز از خطرات مشهودی چون نابودی اکوسیستم‌های بزرگ و حیاتی، تخلیۀ مستمر مخازن ثابت آب زیرزمینی و پیامدهای آن، کاهش رطوبت و شوری خاک و تولید منشأ گردوغبار و نظایر آن گرفته شده است، اما تدابیر اجرایی و اجتماعی قابل اتکاء برای تحقق هدف‌های پیش‌بینی‌شده، غیرمؤثر و یا مفقود است. سازوکارهایی که می‌تواند شکل موجود حکم‌رانی آب را اساساً متحول کند، مانند ارتباطات شبکه‌ای و داوطلبانه و توافقات و سازوکارهای اقتصادی، اگر هم کاملاً مفقود نباشند، بسیار ضعیف و جزیره‌ای هستند. 

سند راهبردی پدافند غیرعامل صنعت آب سندی است که به منظور افزایش امنیت و تاب‌آوری زیرساخت‌های آب کشور در برابر تهدیدات مختلف تدوین شده است. این سند شامل بخش‌های مختلفی از جمله موارد زیر است:

پس از گرم شدن شرق اقیانوس آرام برای حدود یک سال، ال نینو سرانجام در ماه مه 2024 از بین رفت. پدیده آب و هوای طبیعی به ماه‌ها درجه حرارت بالای اقیانوس، بارش شدید در آفریقا، پوشش کم یخ در دریاچه‌های بزرگ، و خشکسالی شدید در آمازون و آمریکای مرکزی. از ژوئیه 2024، شرق اقیانوس آرام در مرحله خنثی قرار داشت، اما این مهلت ممکن است کوتاه مدت باشد.

برای عضویت در گروه بزرگ تلگرام مهندسی آب کشور بر روی لینک زیر کلیک کنید. لازم به ذکر است که باید از آی پی کشوری غیر از ایران استفاده نمایید:

نمک زدایی فرآیندی است که برای حذف نمک و سایر املاح موجود در آب شور یا لب شور به کار می رود تا آن را به آب آشامیدنی یا آب قابل استفاده برای مصارف صنعتی تبدیل کند. این فرآیند در مناطقی که با کمبود آب شیرین مواجه هستند، از اهمیت حیاتی برخوردار است.