گرد و غبار در رسیستان و بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان از پدیده خیزش گردوغبار رنج می‌برد. گرچه وزش بادهای ۱۲۰روزه در تابستان‌های سیستان پدیده ذاتی منطقه است اما عمر گردوغبارهای ناشی از آن بادها به حدود ۲۰ تا ۲۵ سال پیش برمی‌گردد. به همین علت موهبت بادهای ۱۲۰ روزه که در گذشته با حرکت روی آب تالاب هامون باعث خنکی و لطافت هوا می‌شد، امروزه به دلیل خشکی هامون، به مصیبت بزرگی برای سیستان بدل شده است. دلایل وقوع طوفان‌های مخرب در سیستان، تاریخچه اختلاف آبی ایران و افغانستان، حق آبه و ... از موضوعاتی است که در گفت‌وگو با یک کارشناس حوزه گرد و غبار مورد بررسی قرار گرفته است.

رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی از وجود خشکسالی بلندمدت در 98 درصد مساحت ایران خبر داد و گفت: خشکسالی‌های انباشته و بلندمدت نشان‌دهنده وضعیت خطرناک آبی است.

صادق ضیاییان، با اشاره به آخرین وضعیت کشور به لحاظ خشکسالی اظهار کرد: براساس شاخص 10 ساله (SPE بارش، دما و تبخیر)، 98.1 درصد مساحت کشور دچار درجات مختلف خشکسالی است و در این بازه زمانی، تنها 1.6 درصد مساحت کشور در وضعیت نرمال و سه دهم درصد مساحت ایران در شرایط ترسالی قرار دارد. وی با تاکید بر اینکه خشکسالی‌های بلندمدت و انباشته، نشان‌دهنده وضعیت نامناسب آبی است، گفت: در بازه 10 ساله گذشته، صد درصد مساحت استان‌های البرز،‌

سازمان ملل متحد اخیرا در گزارشی در مورد بررسی SDG 6 گزارش SYNTHESIS Synthesis Report 2018 در مورد آب و فاضلاب ارائه کرده است. این گزارش نشان دهنده موقعیت مشترک سازمان ملل متحد از وضعیت جهانی در SDG 6 و دیگر اهداف مرتبط با آب است.

در روز دوشنبه 9 ژوئیه، در طی نشست سیاسی سطح بالا در مورد توسعه پایدار (HLPF)، این گزارش در یک رویداد ویژه در زمینه پیشرفت جهانی آب و بهداشت ارائه شد.

به‌دنبال خبرهای منتشر شده در فضای مجازی و برخی رسانه‌های کشور درباره افزایش رهاسازی از زاینده‌رود و ربط دادن این موضوع به طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌‌ای، شرکت مدیریت منابع آب ایران توضیح زیر را برای روشن شدن ابعاد مختلف آن ارائه کرد. در توضیح شرکت مدیریت منابع آب ایران آمده است: گروه‌هایی در تلاش هستند مسأله آب در حوضه آبریز زاینده‌رود را به اغراض غیرکارشناسی و نامفید برای شرایط فعلی مدیریت منابع آب کشور بیالایند، و از جمله تلاش شده رهاسازی آب از سد زاینده‌رود، کاری غیرکارشناسی و با مقاصد سیاسی جلوه داده شود.

به گواه اسناد تاریخی، ایران از نظر جغرافیایی همواره در معرض خشکسالی قرار داشته است؛ البته این امر در طول قرن‌های گذشته همواره با مدیریت مناسب و استفاده بهینه مردم از داشته‌های آبی کشورمان حل می‌شد. بنا بر این گزارش، خشکسالی در سال‌های اخیر به نحو خاصی اکثر استان‌های کشورمان را درگیر خودش کرده است و این امر با مروری بر میزان آب سطح دریاچه‌ها و رود‌های بزرگ کشورمان به خوبی دیده می‌شود. کارشناسان معتقدند برداشت بیش از حد از آب‌های سطحی و زیرزمینی، رشد سریع و الگوی نامناسب استقرار جمعیت، کشاورزی ناکارآمد و عطش توسعه از دلایل تشدید خشکسالی‌های چند سال اخیر کشورمان به حساب می‌آیند.

با توجه به فراگیر شدن خشکسالی مخصوصا در سال جاری لزوم تبدیل کشت فضای باز و سنتی به کشت گلخانه ای، که حجم آب مصرفی را کاهش می‌دهد بیش از پیش خودنمایی می‌کند.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مرکزی؛ از ترویج کشت گلخانه ای برای مقابله با خشکسالی در استان خبر داد و گفت: کشت گلخانه ای به دلیل افزایش تولید محصول و کاهش قابل ملاحظه مصرف آب جایگزینی مناسب برای کشت های آب بر محسوب می شود. وی ادامه داد: با وجود خشکسالی و بحران آب در استان کشت گلخانه ای با هدف صرفه جویی در مصرف آب یک ضرورت جدی به حساب می آید.

به گواه اسناد تاریخی، ایران از نظر جغرافیایی همواره در معرض خشکسالی قرار داشته است؛ البته این امر در طول قرن‌های گذشته همواره با مدیریت مناسب و استفاده بهینه مردم از داشته‌های آبی کشورمان حل می‌شد.

خشکسالی در سال‌های اخیر به نحو خاصی اکثر استان‌های کشورمان را درگیر خودش کرده است و این امر با مروری بر میزان آب سطح دریاچه‌ها و رود‌های بزرگ کشورمان به خوبی دیده می‌شود. کارشناسان معتقدند برداشت بیش از حد از آب‌های سطحی و زیرزمینی، رشد سریع و الگوی نامناسب استقرار جمعیت، کشاورزی ناکارآمد و عطش توسعه از دلایل تشدید خشکسالی‌های چند سال اخیر کشورمان به حساب می‌آیند.

قائم مقاو وزیر نیرو گفت: با وجود خشکسالی در کشور اما برنامه‌ای برای جیره‌بندی منابع آب در دستور کار وزارت نیرو وجود ندارد و تنها راهکار برای گذر از پیک تابستان، مدیریت مصرف شناخته شده که باید بیش از هر سال دیگر به آن توجه کرد.

ستار محمودی با اشاره به افزایش میزان سرانه آب کشور در دو دهه اخیر، اظهار کرد: در دو دهه اخیر میزان مصرف آب کشور بیش از ۱۵ میلیارد متر مکعب افزایش یافته و میزان کلی مصرف آب کشور از ۸۰ به ۹۵ میلیارد متر مکعب رسیده است.

خشکسالی در منطقه آمریکای مرکزی با تغییر در توزیع بارش باران، مشخص شده توسط چند رخداد بارانی در طول دوره های طولانی بدون بارش در فصل بارانی، در میان جنبه های دیگر (GWP 2014) تعیین می شود. این وضعیت به شدت بر چرخه تولید تولید کنندگان کشاورزی تأثیر می گذارد، که به شدت به کشاورزی تحت باران تکیه می کند و فاقد تکنولوژی مناسب برای خشکسالی است. همین امر تأثیر منفی بر ثبات اقتصادی و اجتماعی و رفاه عمومی دارد.

به علت تغییرات آب و هوایی طبیعی یا تغییرات آب و هوایی، احتمال وقوع شرایط شدید آب و هوایی افزایش می یابد. تاثیرات شامل خشکسالی های مکرر و شدید، که بر زندگی میلیون ها نفر تاثیر می گذارد و باعث زیان های اقتصادی زیادی می شود. برنامه مدیریت یکپارچه خشکسالی (IDMP) راهنمایی ها و دستورالعمل هایی را برای جوامع، کشورها و مناطق تحت تاثیر خشکسالی از طریق مرکز خدمات جامع مدیریت خشکسالی ارائه می دهد.

تخلیه سریع منابع آب زیرزمینی در ایران و حرکت شتابان آن به سوی بحرانی جدی در امنیت آبی و غذایی مسئله‌‌‌ای است با اهمیت در ابعاد منطقه‌ای- و شاید حتی جهانی. تنش آبی کنونی ایران، بخشی ناشی از شرایط هیدرولوژیکی و اقلیمی آن سرزمین است. ولی شاید به طور عمده نتیجه ده‌ها سال تحریم گوناگون است که سوء مدیریت سیاسی بر پیچیدگی‌های آن افزوده و نمی‌گذارد گامی در تخفیف این بحران رو به رشد که می‌رود صدمات جبران ناپذیری بر کشور وارد کند، صورت گیرد.

عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی با انتقاد از سیستم صندوق توسعه ملی و سیستم بانکی کشور گفت: پروژه انتقال آب از خلیج فارس یکی از ابر پروژه‌های ملی کشور می‌باشد که متاسفانه بار هزینه‌های آن بر دوش سه استان یا به عبارت دیگر سه شرکت است. شهباز حسن‌پور درباره خط انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی، گفت: کشور از نظر آب دچار قحطی شده است و باید قحطی آب در کشور جدی گرفته شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی از تصویب استفاده از تسهیلات مالی خارجی برای اجرای طرح انتقال آب ارس به دشت شبستر و دریاچه ارومیه طی روزهای اخیر در شورای اقتصاد خبر داد.

"غلامرضا هاشمی" با اعلام این خبر همچنین خاطرنشان کرد: تأمین آب شرب سالم و مورد نیاز بهداشت و صنعت کلان شهر تبریز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز جمعیتی و صنعتی کشور و سایر شهرها و روستاهای واقع در مسیر خط انتقال در شهرستان‌های تبریز، شبستر، مرند و جلفا یکی از مهم‌ترین اهداف این طرح است.

سرپرست پایگاه میراث جهانی عباس آباد بهشهر گفت: خشکسالی دریاچه عباس آباد در تابستان طبیعی است. عباس آباد دریاچه‌ای زیبا در نزدیکی شهر بهشهر است، این دریاچه در میان جنگل‌های انبوه مازندران یکی از دیدنی ترین مناظر ایران را ساخته است. علاوه بر زیبایی، قدمت این دریاچه مصنوعی و سازه‌های اطراف آن مربوط به دوره صفویان بوده که بر اهمیت این مجموعه افزود اما گویا آب این دریاچه در حال حاضر خشک شده و این خشکسالی در فضای مجازی سروصدای فراوانی به راه انداخته است.

خشکسالی هیدرولوژیکی را باید به همراه تاثیرات کاهش دوره بارش (شامل بارش برف) بررسی کرد. این کاهش بارش در میزان آب رودخانه ها، دریاچه ها ، مخازن و سطح آب های زیر زمینی تاثیر گذار خواهد بود. تناوب و شدت خشکسالی هیدرولوژیکی را باید در محدوده حوزه آبخیز بررسی نمود. گرچه مبدا و منشا تمامی خشکسالی ها کمبود بارش میباشد که خارج از اراده و اعمال بشری است اما هیدرولوژیست ها بیشتر توجه خود را صرف نحوه به پایان رساندن این پدیده و این دوره در حوزه آبخیزو سیستم هیدرولوژیکی معطوف میکنند. خشکسالی های هیدرولوژیکی معمولا همزمان با خشکسالی های اقلیمی و کشاورزی نبوده و با تاخیری نسبت به آنها روی میدهد چرا که زمان طولانی تری مورد نیاز است تا اینکه این کاهش بارش بتواند خود را در اجزائ سیستم هیدرولوژیکی 

اصفهان، ایران - در اوج خود تحت سلطنت صفوی (1722-1502)، شهر اصفهان به اندازه ای شگفت انگیز دیده می شد که از بلوارها، کاخ ها، پل ها و مساجد تحت عنوان "نصف جهان" یاد شده بود، که بسیاری از آنها تا این روز در این شهر باقی مانده است. اصفهان در حال حاضر نزدیک به دو میلیون نفر ساکن دارد و سومین شهر بزرگ کشور، به عنوان پایتخت فرهنگی شناخته می گردد که مردم را از سراسر جهان جذب خود کرده است.

شریان اصلی که از طریق این شهر عبور می کرد، رودخانه زاینده رود بود، که در مسیری قرار داشت که برخی از اولین تمدن های تاریخ را ثبت کرده و مردم اصفهان را از طریق دوره های دور به دوران مدرن منتقل کرده است. اما برای چند سال است که این رودخانه به استخوان خشک شده تبدیل شده است. این به این معنی نیست که سرچشمه های آن از بین رفته اند؛ آنها به سادگی دیگر برای رود جاری در شهر برقرار نیستند. و به جای آن رود پر آب، اکنون یک رودخانه بیابان زده در اصفهان قرار دارد.

به عقیده تونی آلن، مدیریت تقاضا همان «مسیر نرمی» است که جامعه صنعتی از دهه ۱۹۷۰ به جای مسیر قبلی خود(«مسیر سخت») انتخاب کرده و مهم ترین شاخص آن مدیریت تقاضا است. وی در بررسی ایتن مورد در کشور اسپانیا چنین توضیح می دهد: 

در زمینه آب، اسپانیا یکی از بهترین و بدترین نمونه‌های جهان است. از یک سو مشکلات بخش جنوبی نگران‌کننده است و از سوی دیگر، در سایر مناطق این کشور، نمونه‌های دلگرم‌کننده‌ای از راهکارهای خلاقانه، نوین پایدار دیده می‌شود. 

هر کشوری تقسیمات مربوط به خود را دارد. اغلب هویت‌ها در محور شمال-جنوب، قطبی می‌شوند. اسپانیا نیز از این قاعده مستثنی نیست. اگر جنوب به شکل کلیشه‌ای به عنوان بخش محافظه‌کار و تحت سلطه‌ی فرهنگ روستایی مانانا معروف شده است. اما شمال، و به ویژه کاتالونیا، به عنوان منطقه‌ای پرتکاپو، آزاداندیش و شهرنشین بر سر زبان‌ها افتاده است. و این دسته‌بندی فرهنگی در هیچ جایی واضح‌تر از شهر دوم اسپانیا، یعنی بارسلون به چشم نمی‌آید. بارسلون در مرکز اقتصاد پیشرفته و تخصص‌محور کاتالونیا قرار دارد، و اقتصاد کاتالونیا نیز به نوبه‌ی خود یکی از بازیگران اصلی اقتصاد این کشور به شمار می‌رود. 

معاش اکثریت مردم تهیدست کشورهای درحال توسعه به زمین، جنگل، رودها و کسب و کارهای کوچک متکی به تولیدات طبیعی وابسته است. توجه و تمرکز به این واقعیت در برنامهریزیهای نوین آب در کشورهای مختلف از سابقه چندان طولانی برخوردار نیست.

مطالعات صندوق بین المللی توسعه کشاورزی (IFAD) در سال ۱۹۹۲ میلادی نشان داد که از ۴ میلیارد نفر جمعیت ساکن ۱۱۴ کشور در حال توسعه، بیش از دو و نیم میلیارد نفر در مناطق روستایی به سر می‌برند، که نیمی از آن‌ها از زمینی استفاده می‌کنند که باروری‌اش را از دست داده و حدود یک میلیارد نفر از آنان در زیر خط فقر بسر می‌برند. این مردمان در مقابل نوسانات میزان بارش و کمبودهای فصلی مواد غذایی و علوفه دام آسیب‌پذیرند و بسیاری از آن‌ها در معرض ریسک سیلاب‌های شدید قرار دارند. در مواقع خشکسالی، اگر هم آبی برای آشامیدن باشد، زمین بی‌حاصل شده، دام‌ها تلف می‌شوند، و با به اتمام رسیدن ذخیره غذایی، مردم تا رسیدن کمک ناگزیرند 

خطرات طبیعی

خطرات طبیعی (Natural Hazards) مانند سیل و خشکسالی، رویدادهایی هستند با منشاء چرخه آب که با نشانه‌هایی چون بارشهای کم یا زیاد، طغیان رودخانه‎ها و سایر پدیده‎ها شناخته میشوند. این مخاطرات قادر است بر زندگی میلیون‌ها نفر تاثیر گذاشته، امنیت انسان‌ها را به خطر انداخته و فعالیت‌های اقتصادی-اجتماعی را مختل کنند.

برای پی بردن به اهمیت این نوع مخاطرات کافی است در نظر گرفته شود که بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰ میلادی بیش از ۶۶۵ هزار نفر در ۲۵۵۷ سانحه طبیعی جان سپردند که ۹۰ درصد آن‌ها مربوط به چرخه آب بوده است. فقط در سال ۲۰۰۳ بیش از ۲۵۷ میلیون نفر گرفتار خطرات طبیعی شدند. بطور معمول سیل ۵۰ درصد از خطرات طبیعی مرتبط با آب را تشکیل می‌دهد. خشکسالی ۱۱ درصد، امراض عفونی مرتبط با آب ۲۸ درصد، قحطی ۲ درصد را تشکیل می‌دهد. رانش زمین نیز خطر مهم دیگر این گروه است. به عبارت دیگر این موارد، ۵ خطر مهم طبیعی هستند که با چرخه آب ارتباط دارند. سهم قاره‌های مختلف از آسیب و خسارتهای این خطرات نیز مشخص شده است. آسیا ۳۵ درصد ، آفریقا ۲۲درصد، آمریکا ۲۰ درصد، اروپا ۱۳درصد و اقیانوسیه هم ۳۰ درصد. 

آب می‌تواند چرخه فقر را بشکند، زندگی‌های بسیاری را نجات دهد و آینده روشنی را پیش روی همه قرار دهد.

بنیاد  “water. Org”، بنیادی است که بیش از 25 سال فعالیت می‌کند و تاکنون به بیش از 5 میلیون انسان در مناطق محروم جهان کمک کرده تا به آب سالم و فاضلاب دسترسی مناسبی داشته باشند. شعار این بنیاد “آب قدرت است”، چرا که بنیانگذاران آن معتقدند آب می‌تواند چرخه فقر را بشکند، زندگی‌های بسیاری را نجات دهد و آینده روشنی را پیش روی همه قرار دهد.