پنجمین شماره از گاهنامه گفتمان آب آبان ماه 1400 به همت اندیشکده تدبیر آب ایران منتشر شد. این شماره به مساله شهرنشینی و رابطه آن با آب اختصاص دارد و نگاهی تاریخی به نقش فناوری زیست‌بومگرا (کاریز) در توسعه شهرنشینی داشته است. یادداشت که به قلم پروانه پورشریعتی، استاد تاریخ در دپارتمان علوم اجتماعی - کالج فنی نیویورک و سید احمد حسینی، پژوهشگر ارشد در اندیشکده تدبیر آب ایران نگارش یافته است، به‌ اختصار، با در نظر گرفتن برخی ابعاد تاریخی مسأله آب و تأثیر آن بر توسعه شهرنشینی در فلات مرکزی ایران، به نقش آب به عنوان رکن بنیادین این فرایند می‌پردازد.

استاندار خوزستان با تشریح وضعیت منابع آبی استان خوزستان تاکید کرد: منابع آبی استان خوزستان به شدت کاهش یافته و استان به هیچ وجه در شرایط مناسب آبی قرار ندارد. صادق خلیلیان شامگاه جمعه ۲۸ آبان ماه در یک گفتگوی تلویزیونی ضمن اشاره بر تاثیر خشکسالی بر وضعیت منابع آبی استان خاطرنشان کرد: بخشی از شهرهای استان از آب شیرین‌کن برای آب آشامیدنی استفاده می‌کنند و در بخش‌های شمالی استان با وجود سدها، آب آشامیدنی برخی روستاها دچار مشکل شده که آبرسانی از طریق تانکر انجام‌ می‌شود.

بنا بر اعلام وزارت نیرو، میزان مصرف آب در بخش کشاورزی در سال ۱۳۷۳ معادل ۷۶/۳ میلیارد مترمکعب بوده و این رقم در سال ۹۹ به ۸۲ میلیارد مترمکعب رسیده است. مصرف آب شرب نیز از سال ۱۳۷۳ تا سال ۱۳۹۹ به ترتیب از ۴/۱ به ۸/۳ میلیارد مترمکعب تغییر کرده است. با توجه به برداشت حدود ۹۳ میلیارد مترمکعب آب برای تأمین مصارف مختلف، حدود ۹۰ درصد از منابع آب تجدیدشونده کشور مصرف می‌شود که بیش از دو برابر شاخص بین‌المللیِ تعریف‌شده برای این امر است.

به گزارش روابط عمومی شرکت آب منطقه ای همدان، مهندس منصور ستوده؛ مدیرعامل شرکت آب منطقه ای همدان با اشاره به بارش های اخیر در سطح استان همدان، عنوان کرد: خوشبختانه با بارش های اخیر، ورودی به سد اکباتان افزایش یافته؛ به نوعی که، در پیک سیلاب تا یک هزار و 500 لیتر در ثانیه نیز وارد سد اکباتان شده است. ستوده با بیان اینکه در حال حاضر نیز به طور متوسط این ورودی با توجه به بارش ها حدود 500 لیتر در ثانیه است، خاطرنشان کرد: مصرف آب شرب ما از سد اکباتان در حال حاضر حدود 650 لیتر در ثانیه است و امیدواریم با تداوم بارش ها در سد سطح استان و شهر همدان شاهد حجم مناسب سدها باشیم.

یک کارشناس ارشد مدیریت منابع آبی گفت: تمرکز و هسته اصلی سیاست‌های اقتصادی دولت بر توسعه بخش مسکن متمرکز شده است، درحالی که این بخش اقتصادی به طور تقریبی انبوهی از بحران های زیست محیطی را پدید آورده است، چراکه برای توسعه مسکن نیازمند تغییر کاربری اراضی پیرامون شهرها هستیم. داریوش مختاری در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه تغییر کاربری به طور معمول جریان‌های سیلابی را تشدید می کند، اظهارکرد: در همان حال، توسعه بخش مسکن با درخواست انشعاب (اشتراک) آب همراه است و مخاطرات تامین آب شرب را به ویژه برای سال‌های خشک افزایش می دهد. 

معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا گفت: میزان بارش‌ها در مهرماه امسال نسبت به دوره بلندمدت ۵۳ ساله، کاهش ۴۲ درصدی داشته است اما در روزهای اخیر به دلیل بارش‌ها شاهد تغییر شرایط هستیم. قاسم تقی‌زاده خامسی در گفت‌وگو با ایسنا، با تاکید بر اینکه بارش‌های چند روزه نمی‌تواند بحران آب ۵۰ ساله را جبران کند، اظهار کرد: البته بارش‌های سه روز گذشته در برخی استان‌ها مثل قم، اصفهان، قزوین، تهران، مرکزی، یزد و کرمان درصد بارندگی را نسبت به متوسط ۵۲ ساله که معیار اصلی در مقایسه بارش است، افزایش داد و از -۴۰ به -۷ رسید.

از اواسط دهه ۸۰ خورشیدی دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه داخلی ایران، در حال آب رفتن است. در سال‌های گذشته این پهنه آبی جان تازه‌ای یافته است اما با شنیده شدن زمزمه‌هایی مبنی بر احداث سد در حوضه آبریز این دریاچه، دوباره زنگ خطر به صدا درآمده است. یک کارشناس آب با تاکید بر ممنوعیت ساخت سد در این حوضه آبریز بر اساس مصوبه ستاد احیای دریاچه ارومیه از خطرات ساخت این سدها می‌گوید.

مدیرعامل سد دز با اشاره به آخرین وضعیت این سد گفت: در شرایط فعلی فقط ۷۰ میلیون مترمکعب از ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب پشت سد قابل بهره‌برداری است و با این حجم، حداکثر تا یک ‌ماه آینده می‌توانیم شرایط را ادامه دهیم و ۷۰ میلیون مترمکعب را مصرف کنیم. سعید رئوفی نسب در حاشیه بازدید خبرنگاران از سد دز، اظهار کرد: اینکه سد دز در فصل پاییز در پایین‌ترین تراز خود باشد طبیعی است اما امسال یک سال خاص و شرایط ویژه است و باید به این مساله توجه داشته باشیم.

دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی با بیان اینکه نزدیک به حدود ۲۰ میلیون نفر از جمعیت شهری در زون‌های فرونشستی با نرخ‌های متفاوت واقع شدند، گفت: بررسی هایی که به صورت کشوری انجام شده نشان داده می شود که از ۳۱ استان در ۱۸ استان شاهد رخداد فرونشست هستیم. دکتر علی بیت الهی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره فرونشست زمین و چالش‌هایی که ایجاد کرده است، اظهار کرد: به فرونشست زمین در بازه زمانی اواخر دهه ۷۰ تا به حال که نگاه می کنیم تفاوتی در زمینه آشنایی افراد با آن احساس می شود. حالا موضوع فرونشست زمین به دفعات مطرح می شود و روی میز مسئولین آمده است؛ در حالی که پیش از این به این طریق نبود. البته از این نظر که آیا اقدامی برای کاهش این پدیده صورت گرفته یا خیر؟ باید گفت که این شرایط تفاوتی با بیست و چند سال قبل ندارد و اقدام چشمگیرانه یا قابل ملاحظه ای در این خصوص انجام نشده است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب چهارمحال و بختیاری گفت: دبی چشمه آب کوهرنگ به‌شدت کاهش پیدا کرده است، خشکسالی و کاهش بارش تهدیدی برای تامین آب شرب خواهد بود، مردم در مصرف آب صرفه‌جویی کنند. احمدرضا محمدی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به کاهش شدید دبی آب چشمه کوهرنگ، اظهار کرد: عمده آب شرب شهرستان‌های فارسان، کوهرنگ و شهرکرد از طریق این چشمه تامین می‌شود، خشکسالی و کاهش بارش تهدیدی برای تامین آب شرب خواهد بود.

خشکسالی بی‌سابقه در ایران، منابع آبی کشور را به مرز بحران رسانده و گزارش‌های هواشناسی هم پائیز خشک و کم‌بارشی را پیش‌بینی کرده است. استان تهران هم که پنج سد را در اطراف خود دارد، نسبت به سال گذشته با کمبود منابع آب روبرو است؛ آن هم به اندازه مصرف ۱۰۰ روز کمتر از سال قبل. حالا تهران در شرایطی سال آبی را شروع کرده و مهرماه را هم پشت سر گذاشته که نسبت به سال قبل، بیش از ۳۰۰ میلیون متر مکعب کسری دارد.

مهندس حرفه ای جف موریش نمی تواند آب و هوا را مهندسی کند - مهم نیست اعضای کلیسای سوزانویل، کالیفرنیا چه می گویند. اما پس از چندین سال خشکسالی، در سال 2015 او گروهی را برای باران دعا کرد، حتی اگر دیگران می گفتند این هیچ فایده ای ندارد. در شبی که در ماه فوریه به آنجا رفتم، حاضران با سر خم و چشمان بسته روی صندلی ها در کنار چهار میز پلاستیکی بلند سفید به هم چسبیده و مربعی را در وسط اتاق جمع کرده بودند. در امتداد یک دیوار یک میز و رایانه و چاپگر نشسته بود و روی دیوار دیگر تخته ای سفید با یک آیه کتاب مقدس مدرسه یکشنبه نیمه پاک شده آویزان بود. موریش با دعا برای دانش مسیح برای نفوذ در روح مردم در حالی که باران خاک را اشباع می کند، شروع کرد: "درست مانند باران و برف، طراوت می بخشد و زندگی می بخشد. حضور شما زندگی را نیز به ارمغان می آورد. … به مردان و زنان کمک کنید تا مسیح را در همه اتفاقات ببینند. به آنها کمک کنید در هر شرایطی شما را ببینند. " در اطراف میز، اعضای گروه با درخواست هایی برای شفای زمین و "بازگرداندن این ملت به کسی که شما را دوست دارد" پاسخ دادند.

مهرماه ۱۴۰۰ اعلام شد که ۴۵۸ میلیون مترمکعب آب در سدهای تهران ذخیره شده، در حالی که در زمان مشابه سال پیش، این مقدار برابر ۷۵۳ میلیون مترمکعب بوده است. این موضوع نشان‌ دهنده ۲۹۵ میلیون مترمکعب کسری مخازن سدهای پنجگانه تهران در مهرماه سال جاری است و تصور کنید که در دوره بارش یعنی پاییز و زمستان سال ۱۴۰۰، سدهای تهران نتوانند این کسری را جبران کنند. در این صورت، به اعتقاد کارشناسان، در خوشبینانه‌ترین حالت، جیره‌ بندی آب تهران در تابستان ۱۴۰۱ قطعی خواهد بود.

افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی توسط بشر به‌ویژه ‍‍پس از انقلاب صنعتی، موجب افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و در نهایت تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی و حالا مقابله با این ‌پدیده به یکی از مهمترین دغدغه‌ها در سطح جهان تبدیل شده است. رییس گروه تغییر اقلیم مرکز ملی هوای سازمان حفاظت محیط زیست گفت: تغییر آب و هوا یکی از مهمترین معضلات کشور ما است که می‌تواند باعث تشدید خشکسالی و تنش آبی شود بنابراین لازم است در این زمینه برنامه‌ریزی‌های جدی در سطح ملی صورت گیرد.

 سد لار یکی از پنج سد تامین کننده آب شرب استان تهران است. در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰، تهران با ۳۰۰ میلیون متر مکعب کسری مخازن و کاهش ۳۷ درصدی بارندگی مواجه بود. متوسط کسری مخزن در این استان حدود ۱۵۰ میلیون متر مکعب به شمار می‌آید که از این ۱۵۰ میلیون متر مکعب حدود ۴۰ میلیون متر مکعب مربوط به شهر تهران و مابقی برای دیگر نقاط است. هم اکنون ۴۵۸ میلیون مترمکعب آب در سدهای تهران ذخیره شده است و این مقدار در مدت مشابه سال گذشته ۷۵۳ میلیون مترمکعب بود. این موضوع نشان دهنده ۲۹۵ میلیون مترمکعب کسری مخازن سدهای پنجگانه تهران است.

تعاملات پیچیده بین بخشهای مختلف اقتصادی، نظارت بر آثار کلی خشکسالی را دشوار می کند. برخی از عوامل جمعیت شناختی، اقتصادی اجتماعی یا زیست محیطی آسیب پذیری ذاتی در برابر اثرات مربوط به خشکسالی را بدتر می کند. بنابراین، تلفات ناشی از خشکسالی به احتمال زیاد دست کم گرفته و نادرست است. تلفات غیرمستقیم ناشی از اثراتی مانند سلب حق مالکیت کشاورزی محاسبه نمی شود و حتی زیان های مستقیم مانند خسارت به محصولات یکساله نیز به دلیل نوسانات در بازار کالاها، دشوار است.

مدیرعامل سد و نیروگاه کرخه از خارج شدن واحدهای نیروگاه کرخه از مدار تولید خبر داد. محمدرضا یزدانی‌پور گفت: با کاهش تراز آب مخزن سد کرخه و رسیدن به حداقل تراز بهره‌برداری نیروگاه (۱۸۶ masal)، هر سه واحد این نیروگاه از ساعت صفر ۱۰ مهرماه تا اطلاع ثانوی از چرخه تولید خارج شدند. به گزارش ایسنا به نقل از سازمان آب و برق خوزستان، وی افزود: برای تامین آب مورد نیاز پایین دست، از طریق دریچه‌های تخلیه‌کننده تحتانی سد، رهاسازی آب انجام می‌شود و میزان خروجی آب از دریچه‌های تحتانی (کالورت)، ۱۲۰ متر مکعب بر ثانیه است.

مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان گفت: در حال حاضر حدود ۷ درصد از مخازن سدهای خوزستان آبدار است. فرهاد ایزدجو در نشست بررسی مشکلات آب و فاضلاب خوزستان که شامگاه ۱۰ مهرماه در اهواز برگزار شد، اظهار کرد: در حال حاضر حدود ۷ درصد از مخازن سدهای خوزستان آبدار است و در سد دز حدود ۵ درصد آب داریم که بدترین وضعیت را در میان سدها دارد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران با اشاره به مشکلات سال‌ گذشته در موضوع آب، گفت: در حالی به فصل پاییز و شروع سال آبی جدید وارد شدیم که متأسفانه با ۵۰۳ میلیون متر مکعب ذخیره آبی و کسری ۳۱۴ میلیون مترمکعبی نسبت به سال گذشته مواجه هستیم. یوسف رضاپور اظهار کرد: کارنامه سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ را درحالی می‌بندیم که میزان بارش‌های کشور در مقایسه با متوسط بلند مدت با کاهش ۳۷ درصدی مواجه بوده و همین امر در حوزه عملکرد استان تهران و حوضه آبریز سدهای پنجگانه تهران نیز مشهود بوده و ورودی آب به مخازن سدهای تهران را نیز تحت تأثیر قرار داده است.

براساس آخرین آمار، ظرفیت کل مخازن سدها ۵۰.۵ میلیارد مترمکعب و درصد پرشدگی سدها در حال حاضر تنها ۳۹ درصد بوده و این آمارنشان دهنده حال وخیم سدها و منابع آبی کشور است. به گزارش ایسنا، کل ورودی سدها در هفته جاری ۰.۲۰ میلیارد مترمکعب بوده و این در حالی است که این عدد در مدت مشابه سال آبی گذشته ۰.۳۰ میلیارد مترمکعب بوده، خروجی سدها نیز در هفته جاری ۰.۵۹ میلیارد مترمکعب بوده و این عدد در مدت مشابه سال گذشته ۱.۰۳ میلیارد مترمکعب ثبت شده است.

خشکسالی یک ویژگی مکرر در همه اقلیم ها است و عموماً با توجه به میانگین آب و هوای بلند مدت یک منطقه مشخص می شود. با توجه به ماهیت پیچیده خشکسالی، تعریف آنها در مناطق اقلیمی متفاوت است و به طور سنتی در بخش های آسیب دیده و رشته های علمی متفاوت است. بنابراین مقایسه ویژگی های خشکسالی در زمان و مکان دشوار است.

به گزارش ایسنا، حجت‌الاسلام والمسلمین سید ابراهیم رئیسی در نشست با شیوخ و سران عشایر خوزستان که امروز (۵ شهریورماه) در استانداری خوزستان برگزار شد، با اشاره به تنش آبی در خوزستان و مشکلات آب تصریح کرد: اینکه خوزستان در کم‌آبی و پر آبی با مشکلاتی مواجه می‌شود، مشکل در نوع مدیریت آب در خوزستان است. اگر آب درست مدیریت شود، می‌توان کم‌آبی را جبران کرد و پرآبی را نیز به نحوی مدیریت کرد تا دچار مشکل نشویم.