فهرست خدمات مطالعات اجتماعی طرح‌های آب و انرژی

در ماه‌های اخیر دو اتفاق مهم در جهت اعمال رویکرد علوم اجتماعی در طرح‌های توسعه و مدیریت آب و انرژی رخ داد که به اندازه اهمیت آن برجسته نشد. اول تصویب و ابلاغ آیین‌نامه تهیه و تدوین پیوست‌های اجتماعی در طراحی کلیه برنامه‌های کلان توسعه‌ای، ملی و بومی توسط هیئت وزیران در جلسه مورخ 1/4/1399 به عنوان نقطه عطفی برای اتخاذ رویکردهای اجتماعی در طرح‌های توسعه‌ای، بود. دوم، اقدام وزیر نیرو در ابلاغ بخشنامه «فهرست خدمات اجتماعی طرح‌های وزارت نیرو»، که بر تغییر  فرایندها و محورهایی برای بهبود حکمرانی آب در سطح طرح‌ها و پروژه‌ها تمرکز دارد، در تاریخ 30/4/1399 بود. این دو اتفاق را باید به فال نیک گرفت و به عنوان نقطه اتکایی در نظام فنی و اجرایی کشور برای تقویت سازوکارهای اجتماعی طرح‌ها و پروژه‌های آب و انرژی آن را تقویت و اجرایی کرد.

داده ها و اطلاعات صحیح از یک منطقه یکی از عوامل تعیین کننده در صحت مدل سازی ها و تهیه نقشه ها ی سیلاب است. از این رو، کمبود اطلاعات لازم که عموما به صورت کمبود اطلاعات پارامترهای مطرح در تعیین خطرپذیر ی، دقت پایین مدل سازی ها و نقشه های موجود، عدم وجود اطلاعات از مناطق ویژه (مناطق نظامی، مرزهای بین المللی و سایر موارد) و دیجیتالی نبودن اطلاعات می باشد، از جمله عواملی است که می تواند تهیه نقشه های خطر سیلاب را با مشکل مواجه کند.

مناطق روستایی غالباً از منابع کلیدی تأمین آب شهری قلمداد می‌شوند، در نتیجه، فشار برای بازتخصیص افزایش می‌یابد و کانون‌های بالقوه بحرانی رقابت بر سر آب را میان شهرها و کشاورزی پدید می‌آید. تا چه اندازه بازتخصیص آب از مناطق روستایی به شهری، اثربخش و عادلانه است، و از تجربه جهانی چه آموخته‌ایم؟ این گزارش، پیشران‌ها، فرایندها، نگرش سیاسی، و نتایج بازتخصیص را بر پایه مرور نوشتارها و تحلیل عمیق‌تر چهار نمونه که دولت‌ها حجم‌های نسبتاً زیاد آب را از مناطق روستایی به شهری جابجا کرده‌اند بررسی می‌کند.

وب‌سایت تخصصی «فرهنگ لغات چند زبانه صنعت آب و فاضلاب» به ابتکار معاونت آب و آبفای وزارت نیرو راه‌اندازی شد.

به‌گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو (پاون)، این وب‌سایت تخصصی در راستای ایجاد ادبیات و زبان مشترک در صنعت آب و فاضلاب و با توجه به ضرورت معادل‌سازی واژگان تخصصی و به‌روزرسانی آنها به منظور بهبود ساختارهای مطالعاتی و اجرایی در سطح کشور، در نشانی اینترنتی www.persianwaterterm.ir  قابل دسترس است.

مدیرکل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی ضمن اشاره به آغاز بارش‌ها در کشور از عصر امروز (۹ فروردین) گفت: بارش‌ها در ۱۳ استان شدید و بین ۵۰ تا ۱۱۰ میلیمتر پیش‌بینی می‌شود.

صادق ضیاییان ضمن اشاره به اینکه بارش‌ها در کشور از عصر امروز (۹ فروردین) آغاز می‌شود، اظهار کرد: از این رو عصر امروز در استان‌های ایلام، لرستان، شمال و شرق خوزستان، چهار محال و بختیاری، کهگیلویه و بویر احمد، غرب فارس حدود ۵۰ تا ۷۰ میلیمتر بارش خواهیم داشت همچنین پیش‌بینی می‌شود که بارش‌ها به‌ صورت محلی بیش از ۷۰ میلیمتر باشد.

وزیر نیرو در جمع خبرنگاران عنوان کرد:

افزایش ۱۳درصدی بارش‌ها در سال آبی جاری/ افزایش دو برابری خروجی سدهای کرخه و دز

وزیر نیرو گفت: با گذشت نیمی از سال آبی جاری، مجموع بارش های کشور افزون بر ۱۹۰ میلیمتر بوده که در مقایسه با متوسط بلندمدت حدود ۱۳درصد بیشتر است. "رضا اردکانیان" روز یکشنبه در جمع خبرنگاران اظهار داشت: در مقایسه با پارسال هم که سال بسیار پربارشی در پنج دهه اخیر بود، بارش‌های امسال هفت درصد کمتر بود.

وی یاد آوری کرد: سال آبی 99-98 را در مهر ماه ۹۸ به اتکای پیش‌بینی‌هایی که همکاران ما در سازمان هواشناسی انجام داده بودند، آغاز کردیم؛ به این معنا که پاییز در شرایط نرمال و کمی بیش از نرمال و زمستان در شرایط نرمال و کمی کمتر از نرمال از حیث بارش‌ها خواهد بود. 

پس از 47 سال و با توافق ایران و افغانستان؛

مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک وزارت نیرو و معاون کمیسار آب هیرمند، از مشارکت ایران و افغانستان در نقشه‌برداری از رودخانه هیرمند مرزی پس از گذشت 47 سال از معاهده 1351 هیرمند خبر داد.

مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران گفت: با توجه به بارش‌های اخیر، ورودی خوبی به مخازن سدهای کشور از جمله سد رییسعلی دلواری داشته‌ایم و این سد در سامانه بارشی اخیر 8 میلیون مترمکعب آبگیری شده است. "محمد حاج‌رسولی‌ها" در سفر به استان بوشهر و بازدید از پروژه‌های توسعه‌ای و سدهای این استان افزود: میانگین بارندگی سال آبی جاری در کشور 36 میلی متر است که این رقم نسبت به متوسط بلندمدت 30 درصد افزایش و نسبت به بارندگی سال گذشته 30 درصد کاهش داشته است.

مدیرکل دفتر حقوقی شرکت مدیریت منابع آب ایران در گفت‌و‌گو با پاون خبر داد:

مدیرکل دفتر حقوقی شرکت مدیریت منابع آب ایران گفت: تاکنون مطالعات حد بستر و حریم 70 درصد رودخانه‌های دارای اولویت به‌طول 53 هزار کیلومتر انجام شده است و براساس اهداف برنامه ششم توسعه، مانده تعهدات تا پایان سال محقق خواهد شد.

"غلامرضا مدنیان" در گفت‌و‌گو با پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو (پاون) افزود: براساس آخرین استعلام انجام شده در فروردین‌ماه سال جاری 62 هزار و 716 هکتار از اراضی بستر و 29 هزار و 220 هکتار از اراضی حریم رودخانه‌ها تصرف‌ شده است.

مهندسی رودخانه

به انگلیسی: River engineering یکی از گرایش‌های مهندسی عمران است که به مطالعه و شناسایی هرچه عمیق‌تر مسائل فرسایش و رسوب در رودخانه، کنترل سیلاب و سامان دهی رودخانه می‌پردازد. این رشته علمی در مورد کلیه مراحل مطالعه و برنامه‌ریزی، طراحی، اجرا و بهره‌برداری جهت بهبود یا تغییر وضعیت موجود یک رودخانه به منظور برآورد نیازهای عمرانی بحث می‌کند. همه رودخانه‌ها در معرض تغییر و تحول قرار دارند و کارهای مهندسی رودخانه در راستای بررسی تغییر بده، مطالعه بده رسوبی، مسیر رودخانه، عمق آبراهه، پهنه سیل‌گیر و کیفیت آب مورد نیاز است. 

یازدهمین سمینار بین‌المللی مهندسی رودخانه از نهم بهمن‌ماه سال جاری به مدت دو روز با حضور صاحب‌نظران داخلی و خارجی در محل مرکز همایش‌های بین‌المللی سازمان آب و برق خوزستان برگزار می‌شود.

این همایش به منظور تبادل اطلاعات و ارائه نتایج آخرین دستاوردهای تحقیقاتی در زمینه مهندسی رودخانه با تاکید بر چالش‌های همچون تغییر اقلیم، خشکسالی و بحران کمی و کیفی آب رودخانه‌ها برگزار خواهد شد.

نشست بین‌المللی "سازگاری با تغییرات اقلیم و دانش بومی منابع آب" برگزار می‌شود

نشست تخصصی علمی "سازگاری با تغییرات اقلیم و دانش بومی منابع آب" با حضور کارشناسان و صاحب نظران بین‌المللی از هفت کشور جهان طی 6 نشست جداگانه علمی در مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی یزد برگزار می‌شود.

این نشست علمی با حضور متخصصانی از کشورهای ایران، آلمان، سوئیس، فرانسه، کنیا و پاکستان به منظور جستجوی راه‌کارهای پایدار برای مقابله با تأثیرات منفی تغییرات اقلیم در منطقه از طریق ‌های بومی ومحلی  برگزار می‌شود. 

مهندسی رودخانه محور اصلی فعالیت‌ بخش آب در سال 96 است

اولین گردهمایی فصلی معاونین حفاظت و بهره‌برداری شرکت‌های آب منطقه ای کشور در سال 96 با حضور مهندس حاج رسولی‌ها در محل شرکت مدیریت منابع آب ایران برگزار شد.

مهندس "جهانگیر حبیبی" معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت مدیریت منابع آب ایران در ابتدای جلسه گفت: این نشست‌ها در طول سال گذشته با هدف ظرفیت سازی، آماده سازی و آموزش با محوریت این طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی برگزار شده و اگر چه به اهداف صد در صدی خود دست نیافتیم؛ اما با تلاش گسترده ای که با ظرفیت استان‌ها بعمل آمد کارهای بزرگی انجام شد.

RiverWare نرم افزاری قدرتمند برای مدل سازی سیستم رودخانه ها است که محیطی ایده آل را برای تصمیم گیری عملیات، پیش بینی، ارزیابی سیاست های عملیاتی، بهینه سازی سیستم، سنجش میزان آب، مدیریت مالکیت آب و برنامه ریزی بلند مدت برای منابع آبی در بر دارد. با این برنامه مدل سازی هیدرولوژی و هیدرولوژیکی، مسیر ها و کانال های رودخانه، انحرافات، کانال توزیع، کاربرد های مصرفی، آب های زیرزمینی، مصارف، کیفیت آب از جمله TDS ،DO و دما، تولید برق و انرژی و مالکیت آب و معاملات آب امکان پذیر است و همچنین با وجود دسترسی داده محور و شی گرای این برنامه امکان نمایش شرایط سایت مورد مطالعه با ایجاد شبکه ای از اشیای شبیه سازی شده، لینک کردن آن ها به یکدیگر، تکمیل اطلاعات اجزا و انتخاب الگوریتم های پردازش فیزیکی برای هر شی جهت تکمیل نمونه مدل سازی شده و نیز روش ها و ابزار متعددی برای مسیریابی جریان رودخانه، محاسبه تبخیر و محاسبه میزان تولید برق آبی فراهم شده است.

     حفاظت رودخانه در برابر فرسایش و تخریب ناشی از جریان آب با استفاده از آبشکنها از جمله روش های متداول در مهندسی رودخانه تلقی می گردد. آبشکن ها با تعدیل شرایط هیدرولیکی و ایجاد جریان آرام، قدرت فرسایشی آب و توان حمل مواد رسوبی را کاهش داده و زمینه مساعدی برای رسوب گذاری و تثبیت کناره ها فراهم می آورند. آبشکن ها بر حسب مورد و شرایط رودخانه ای و اهداف مورد نظر در شکل ها و انواع مختلف طراحی و احداث می شوند. از دیدگاه کلی، آبشکن ها را می توان به دو گروه عمده شامل آبشکن های باز و بسته طبقه بندی نمود. آبشکن های بسته یا نفوذناپذیر از جمله سازه های حفاظتی می باشند که برای دور ساختن جریان از ساحل و حواشی آسیب پذیر رودخانه یا ایجاد شرایط مساعد برای پاک سازی مسیر از انباشته های رسوبی در رودخانه های با بار بستر زیاد نظیر رودخانه های شریانی می توان از آنها استفاده نمود. در این نوع سازه ها سرعت جریان آب در میدان آبشکن تقلیل یافته و با ترسیب مواد رسوبی شرایط لازم پایداری در امتداد کناره ها فراهم می گردد. آبشکن های باز یا نفوذپذیر نوع ذیگری از سازه های حفاظتی هستند که معمولا برای رودخانه هایی که دارای بار معلق زیاد می باشند می توان از آنها بهره جست. این آبشکن ها نیز از نظر ساز و کار رسوبگذاری به اصل کاهش سرعت جریان متکی می باشند. با کاهش سرعت جریان، فرصت لازم برای ته نشینی مواد رسوبی و تثبیت بستر در حوضچه آبشکن فراهم می آید.

     رودخانه ها و آبراهه ها تحت تأثیر عوامل طبیعی و یا دخالت های انسان دچار فرسایش بستر، فرسایش کناره ها و جابه جایی عرضی می شوند. فرسایش رودخانه ای به نوبه خود موجب بروز خطرات و خسارات عدیده ای برای اراضی مجاور رودخانه ها و مستحدثات ساحلی می شود، به طوریکه سالانه میلیون ها تن از خاک های با ارزش اراضی حاشیه رودخانه ها دچار فرسایش شده و علاوه بر هدر رفتن خاک با ارزش، موجب از بین رفتن زمین های کشاورزی و پرشدن مخازن سدها و کاهش عمر مفید آنها و همچنین ایجاد مشکلات زیادی در بهره برداری از تأسیسات آبگیری و انتقال آب می شود.

     مهندسی رودخانه علمی است که هدف آن استفاده حداکثر از رودخانه ها برای رفع نیازهای اقتصادی و ارتباطی و به حداقل رساندن خطرات و زیان های ناشی از آن ها می باشد. علی رغم سابقه طولانی استفاده انسان از رودخانه، مهندسی رودخانه به صورت کلاسیک سابقه چندانی نداشته و نسبت به سایر زمینه های علمی؛ ناشناخته و جوان تر است و به همین دلیل انجام مطالعات بیشتر در این زمینه، لازم به نظر می رسد.