سفره‌های آب زیرزمینی برای مصون‌ماندن از خشکی نیاز دارند تغذیه شوند تا حجم آب آنها تا حدودی حفظ شوند. سامانه‌های ذخیره - بازیافت آبخوان به‌عنوان ابزاری برای متعادل نگاه‌داشتن سطح آب زیرزمینی و احیای آبخوان‌ها، از مشکلات حجم زیاد پساب جلوگیری و همچنین اُفت زیاد سطح آب زیرزمینی را جبران می‌کند.

امروزه منابع آب زیرزمینی از مهم‌ترین ذخایر آب در دنیا به‌شمار می‌روند و استفاده بی‌رویه از این ذخایر باعث اُفت بیش از حد سطح آب‌های زیرزمینی شده است، تا حدی که دشت‌های زیادی را در معرض نابودی قرار داده است. از سوی دیگر با صنعتی‌شدن جوامع و افزایش جمعیت در کلان‌شهرها سالانه حجم زیادی پساب تولید می‌شود که بسیاری از کلان‌شهرها را با مشکل روبرو کرده است. ذخیره- بازیافت آبخوان (Aquifer Storage and Recovery) یکی از روش‌های ذخیره آب است که امروزه مورد توجه کارشناسان قرار گرفته است. می‌توان از ذخیره پساب تصفیه‌خانه‌ها در آبخوان‌های مناسب با بهره‌گیری از این روش، از یک ‌سو دشت‌ها را نجات داد و از سوی دیگر مشکلاتی را که ممکن است پساب ایجاد کند رفع کرد.

کشاورزی به مفهوم راه‌ها وروش‌های بهره‌برداری از منابع آب و خاک و انرژی و… است که در جهت تأمین نیازهای غذایی و پوشاک انسان‌ها همواره در طول تاریخ پایه و اساس بسیاری از تحولات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در سرتاسر جهان بوده است؛ به طوری که امروزه کشاورزی و توسعه کشاورزی به عنوان نیروی محرکه و نیروی پیش‌برنده توسعه به طور عام وتوسعه روستایی به طور خاص است. کشاورزی پایدار نوعی کشاورزی است که در جهت منافع انسان بوده، کارایی بیشتری در استفاده از منابع دارد و با محیط در توازن است. به عبارتی کشاورزی پایدار باید از نظر اکولوژیکی مناسب، از نظر اقتصادی توجیه پذیر واز نظر اجتماعی مطلوب باشد. علت اصلی ظهور پایداری در کشاورزی را می‌توان در تاریخ اجرای برنامه‌های انقلاب سبز وکشاورزی مدرن و انتقادات وارد برآن جستجو کرد. در بیشتر مناطقی که در آن‌ها فناوری‌های انقلاب سبز تولید را افزایش داده است، اثرات زیست‌محیطی واجتماعی معکوسی پدید آمده است.

طبقه بندی سیستم های سنجش از دور

طبقه بندی سیستم های سنجش از دور انجام شده در این راهنما در شکل نمایش داده شده است. دو طبقه بندی اول از سمت چپ بر اساس  خواص فیزیکی سنجند هها است که مورد اول با نام طبقه بندی بر اساس ناحیه طیفی و مورد دوم با نام طبقه بندی بر اساس منبع انرژی آورده شده است. در طبق هبندی سوم، ارتفاع سکوها به عنوان  معیار انتخاب شده است. در طبقه بندی چهارم، به ترتیب قدرت تفکیک های مکانی، طیفی و زمانی و رادیومتریکی تحت عنوان طبقه بندی بر اساس قدرت تفکیک مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به هندسه تصویربرداری از سطح زمین، طبقه بندی پنجمی نیز صورت پذیرفته است.

مروری بر فیزیک سنجش از دور

به منظور بررسی نحوه تراکنش بین امواج تابشی واصله از خورشید یا سنجنده های مختلف و جو و نیز طیف های مختلف طول موج الکترومغناطیس و خصوصیات فیزیکی این امواج لازم است مبانی و اصول کاربردی در این تراکنش مشخص شده و از لحاظ فیزیکی و سنجش از دوری بررسی شود.

تابش الکترومغناطیس

در سنجش از دور وجود منبع انرژی برای روشنایی بخشیدن به اشیا مورد نیاز است. این انرژی از نوع تابش الکترومغناطیسی است. تمامی تابشهای الکترومغناطیس دارای خصوصیات اولیه ای می باشند و نیز رفتار قابل پیش بینی براساس نظریه امواج دارند. تابش الکترومغناطیس شامل میدان الکتریکی E که اندازه آن در راستای عمود بر سیر تابش متغیر است و میدان مغناطیسی M است که عمود بر میدان الکتریکی است. هر دوی این میدانها با سرعت نور سیر می کنند (شکل بالا).

دیاگرام شولر چیست؟

به منظور بررسی کیفیت آب شرب بر پایه استاندارد شولر، اقدام به استخراج نقشه کلاسه بندی می شود. طبق دیاگرام شولر کیفیت آب به شش کلاس تقسیم می گردد. کلاس های کیفیت آب و همچنین حدود هر یک در شش گروه در جدول زیر آمده است. تمامی واحد ها در جدول زیر بر حسب میلی گرم بر لیتر می باشد.

ضرورتی که حدود نیم قرن پیش عنوان شده بود و در این مدت به اجرا نرسید، اکنون در حال تبدیل شدن به فاجعه ای زیست محیطی است.

سد دز که نخستین و تنها سدی است که بر روی رودخانه دز احداث شده، در سال 1341 به بهره برداری رسید. در همان زمان، مهندسان مشاور ایتالیایی مشغول به کار در این طرح، از لزوم احداث سدی در بالادست سد دز خبر دادند که بهره وری و مدت بهره برداری از سد دز را افزایش دهد. حدود 10 سال بعد یعنی در دهه 50 شمسی، متخصصان سدسازی امریکایی که در ایران به مطالعات برخی حوضه های آبریز مشغول بودند، بار دیگر بر لزوم احداث سدی در بالادست سد دز تأکید کردند تا در آینده با انباشت رسوبات در این سد مواجه نشویم.

حجم بارش‌های کشور به 198 میلی‌متر رسید/ افت محسوس بارندگی در حوضه خزر

در اثر بارش‌‌های موثر هفته‌های اول فصل بهار، حجم بارش‌های کشور از ابتدای مهرماه سال گذشته تا دوشنبه 14 فروردین ماه جاری، به 198 میلی‌متر رسیده است.

بهار امسال با بارش‌های مناسبی در نقاط مختلف کشور آغاز شد و بر اثر این بارش‌ها آمار بارندگی از ابتدای مهرماه سال گذشته تا دوشنبه 14 فروردین ماه جاری، به 198 میلی‌متر رسیده است.

این میزان بارش در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 188 میلی‌متر، 5 درصد و در مقایسه با متوسط 48 ساله 184 میلی‌متر 8 درصد افزایش داشته است.

جریان انرژی و اطلاعات در سنجش از دور

به طور کلی طرح های استفاده از منابع آب را می توان در چهار فاز مطالعاتی، برنامه ریزی و طراحی، اجرایی و مدیریتی تقسیم بندی نمود. راهنمای حاضر عمدتا در چهارچوب فاز مطالعاتی جهت تعیین و استخراج پارامترهای موثر بر مطالعات هیدرولوژیکی حوضه های آبریز تدوین گردیده است  مطالعات منابع آب شامل مطالعات هواشناسی/اقلیم شناسی، هیدرولوژیکی (آبهای سطحی) و آبهای زیرزمینی است.

معرفی کلیات و موقعیت منطقه، شبکه سنجش، بررسی و ارزیابی کیفیت داده های آب و هواشناسی، تحلیل بارندگی، دما، نم نسبی، باد، ساعات روشنایی و تشعشع خورشیدی و تبخیر و تعرق، تحلیل وضعیت فیزیوگرافی حوض ههای آبریز،تهیه، تحلیل منحنی های هم ارزش و... از نیازهای اساسی مطالعات هواشناسی و اقلیم است. تهیه اطلاعات پوشش و شاخص های گیاهی، انجام مطالعات زمین آمار، تحلیل مدل های بارش - رواناب، تحلیل فرسایش و سیلاب در محیطهای دوبعدی و سه بعدی و به ویژه در سیلاب دشتها، تهیه و پردازش نقش ههای رقومی و اطلاعات پایه برای مطالعات آب های سطحی و زیرزمینی، تهیه داده های ثانویه برای مطالعات آبهای زیرزمینی و نحوه مد لسازی آب های زیرزمینی و... از مراحل مهم مطالعات هیدرولوژیکی حوضه های آبریز است.

مهندس"رضا راعی" رئیس موسسه گنجینه ملی آب ایران

در سال 1992 میلادی در شهر ریودوژانیرو – برزیل کنفرانسی برگزار شد که موضوع مورد بحث در آن «محیط زیست و توسعه سازمان ملل» بود که در بیست و یکمین دستور جلسه آن برای اولین بار روز جهانی آب مطرح شد. از کلیه کشورها خواسته شد تا در راستای اجرای بیانیه 21 سازمان ملل، روز 22 مارس که مصادف با دوم فروردین است و بنام روز جهانی آب نامگذاری شد. این روز را به عنوان روز ترویج و آگاه‌سازی مردم در مورد آب اختصاص داده و از طریق پخش و اشاعه نشریات و برگزاری کنفرانس‌ها، سمینارها و نمایشگاه‌ها در گرامیداشت آن بکوشند از سال 1994 تاکنون جهت اجرایی کردن این مهم هر ساله شعاری در نظر گرفته شد که در ارتباط با مسائل حیاتی حساس آن زمان بوده است. نامگذاری سال‌ها به شرح زیر بوده است:

مدیریت تعارض

تعارض، خرده‌گیری فکر است. دقت نظر و حافظه ما را تحریک می‌کند. منشأ ابداع است. ما را از بی‌تحرکی دور می‌کند و به چاره‌اندیشی وامی‌دارد ... تعارض شرط لازم تامل و خلاقیت است. (جان دیویی، ۱۹۲۲)

تعارض چیست؟

تعارض زمانی آغاز می‌شود که افراد یا گروه‌ها، منافع و منابع، باورها، ارزش‌ها یا رسوماتی را که برایشان مهم است، در تضاد یا متفاوت با دیگران می‌بینند. فرایند تعارض را می‌توان در طرف‌های گوناگون - ملت‌ها، سازمان‌ها، گروه‌ها یا افراد- و در تمامی انواع تعارض- از تنش‌های پنهان تا خشونت آشکار مشاهده کرد.

به عقیده تونی آلن، مدیریت تقاضا همان «مسیر نرمی» است که جامعه صنعتی از دهه ۱۹۷۰ به جای مسیر قبلی خود(«مسیر سخت») انتخاب کرده و مهم ترین شاخص آن مدیریت تقاضا است. وی در بررسی ایتن مورد در کشور اسپانیا چنین توضیح می دهد: 

در زمینه آب، اسپانیا یکی از بهترین و بدترین نمونه‌های جهان است. از یک سو مشکلات بخش جنوبی نگران‌کننده است و از سوی دیگر، در سایر مناطق این کشور، نمونه‌های دلگرم‌کننده‌ای از راهکارهای خلاقانه، نوین پایدار دیده می‌شود. 

هر کشوری تقسیمات مربوط به خود را دارد. اغلب هویت‌ها در محور شمال-جنوب، قطبی می‌شوند. اسپانیا نیز از این قاعده مستثنی نیست. اگر جنوب به شکل کلیشه‌ای به عنوان بخش محافظه‌کار و تحت سلطه‌ی فرهنگ روستایی مانانا معروف شده است. اما شمال، و به ویژه کاتالونیا، به عنوان منطقه‌ای پرتکاپو، آزاداندیش و شهرنشین بر سر زبان‌ها افتاده است. و این دسته‌بندی فرهنگی در هیچ جایی واضح‌تر از شهر دوم اسپانیا، یعنی بارسلون به چشم نمی‌آید. بارسلون در مرکز اقتصاد پیشرفته و تخصص‌محور کاتالونیا قرار دارد، و اقتصاد کاتالونیا نیز به نوبه‌ی خود یکی از بازیگران اصلی اقتصاد این کشور به شمار می‌رود. 

براساس گزارش ماه آگوست سازمان ملل، ژاپن در میان ۱۰ درصد کشورهای دارنده منابع آب قرار دارد، در حالی که هند و چین از هم اکنون با محدودیت‌های شدید آبی دست و پنجه نرم می‌کنند و پیش‌بینی می‌شود از سال ۲۰۳۰ میلادی به بعد، این محدودیت‌ها تشدید خواهد شد. تحلیلگران «اچ.اس.بی.سی» برآورد می‌کنند که تقریباً نیمی از اقتصاد چین در حال حاضر در مناطقی که کمبود آب دارند، قرار گرفته‌اند. در مناطق خشک و سوزانی مانند منطقه راجستان هند تهیه و تولید آب مظروف به‌منظور حفاظت از سفره‌های آب‌ زیرزمینی ممنوع شده‌ است.

دو دهه رکود در قیمت مسکن در ژاپن و فقدان ممنوعیت‌های قانونی این کشور درباره فروش جنگل به خارجی‌ها به انضمام حقوق آب این زمین‌ها، در حال جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی به رهبری چین است. در برخی مناطق جنگلی دورافتاده در ژاپن یک متر‌مربع به همراه آب زیرزمینی آن را، می‌توان به بهایِ ۶۰ سنت خرید. در ژاپن، بیشتر خرید جنگل‌ها توسط خارجی‌ها در هوکایدو صورت گرفته است.

هشتمین گردهمایی دانش توسعه ویژه معاونان طرح و توسعه بخش آب کشور با حضــور معاون طرح و توسعه شرکت مدیریت منابع آب ایران و معاونان طرح و توسعه شرکت‌های آب منطقه ای برگزار شد.

در ابتدای این گردهمایی ابتدا مهندس "علی‌اکبر شفیعی" به بیان اهداف برنامه‌ها و برخی دستاوردهای گردهمایی دانش توسعه پرداخت و در ادامه مهندس رجبی از خانه آب ایران در خصوص محورهای پیشنهادی مباحث گردهمایی و ایجاد بانک تجارب توضیحاتی ارائه کرد.

ویپ و بررسی اقتصادی سناریو ها 

اگر چه در منابع دیگر در مورد توانایی‌های ویپ توضیحاتی به عمل آمده است، اما در این بخش نیز با توجه به هدف و میزان استفاده ای که از قابلیت‌های ویپ انجام شده به صورت مختصر اشاره می‌گردد. در واقع با استفاده از یک مدل آب زیرزمینی همچون MODFOLOW می‌توان شرایط هیدروژئولوژیکی یک منطقه را مدلسازی کرد. با توجه به برخی از راهبردهای مدیریتی در حد تنظیم سطح آبخوان به صورت کمی از اینگونه مدل ها استفاده کرد. اما نکته حائز اهمیت اینست که "با ارائه این گونه راهبردها که یک جانبه نگری می‌کنند تا چه حد می‌توان اکتفا کرد؟" درصورت اکتفا به یک راهبرد مدیریتی در مدیریت یک منبع آبی نمی‌توان به برخی سوالات و مفروضات همچون موارد اشاره شده زیر پاسخ داد، و کماکان بدون جواب خواهند ماند.

معاش اکثریت مردم تهیدست کشورهای درحال توسعه به زمین، جنگل، رودها و کسب و کارهای کوچک متکی به تولیدات طبیعی وابسته است. توجه و تمرکز به این واقعیت در برنامهریزیهای نوین آب در کشورهای مختلف از سابقه چندان طولانی برخوردار نیست.

مطالعات صندوق بین المللی توسعه کشاورزی (IFAD) در سال ۱۹۹۲ میلادی نشان داد که از ۴ میلیارد نفر جمعیت ساکن ۱۱۴ کشور در حال توسعه، بیش از دو و نیم میلیارد نفر در مناطق روستایی به سر می‌برند، که نیمی از آن‌ها از زمینی استفاده می‌کنند که باروری‌اش را از دست داده و حدود یک میلیارد نفر از آنان در زیر خط فقر بسر می‌برند. این مردمان در مقابل نوسانات میزان بارش و کمبودهای فصلی مواد غذایی و علوفه دام آسیب‌پذیرند و بسیاری از آن‌ها در معرض ریسک سیلاب‌های شدید قرار دارند. در مواقع خشکسالی، اگر هم آبی برای آشامیدن باشد، زمین بی‌حاصل شده، دام‌ها تلف می‌شوند، و با به اتمام رسیدن ذخیره غذایی، مردم تا رسیدن کمک ناگزیرند 

خطرات طبیعی

خطرات طبیعی (Natural Hazards) مانند سیل و خشکسالی، رویدادهایی هستند با منشاء چرخه آب که با نشانه‌هایی چون بارشهای کم یا زیاد، طغیان رودخانه‎ها و سایر پدیده‎ها شناخته میشوند. این مخاطرات قادر است بر زندگی میلیون‌ها نفر تاثیر گذاشته، امنیت انسان‌ها را به خطر انداخته و فعالیت‌های اقتصادی-اجتماعی را مختل کنند.

برای پی بردن به اهمیت این نوع مخاطرات کافی است در نظر گرفته شود که بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۰ میلادی بیش از ۶۶۵ هزار نفر در ۲۵۵۷ سانحه طبیعی جان سپردند که ۹۰ درصد آن‌ها مربوط به چرخه آب بوده است. فقط در سال ۲۰۰۳ بیش از ۲۵۷ میلیون نفر گرفتار خطرات طبیعی شدند. بطور معمول سیل ۵۰ درصد از خطرات طبیعی مرتبط با آب را تشکیل می‌دهد. خشکسالی ۱۱ درصد، امراض عفونی مرتبط با آب ۲۸ درصد، قحطی ۲ درصد را تشکیل می‌دهد. رانش زمین نیز خطر مهم دیگر این گروه است. به عبارت دیگر این موارد، ۵ خطر مهم طبیعی هستند که با چرخه آب ارتباط دارند. سهم قاره‌های مختلف از آسیب و خسارتهای این خطرات نیز مشخص شده است. آسیا ۳۵ درصد ، آفریقا ۲۲درصد، آمریکا ۲۰ درصد، اروپا ۱۳درصد و اقیانوسیه هم ۳۰ درصد. 

در ۱۱ می ۲۰۱۱، زمین‌لرزه ۱/۵ ریشتری جنوب اسپانیا را لرزاند. این زمین‌لرزه سبب مرگ نه نفر شد و خسارت شدیدی به ساختمان‌ها در شهر لورکا وارد کرد. اثر تخریبی این زمین‌لرزه مایه شگفتی بود، چرا که بزرگی آن زیاد نبود. محققان دانشگاه تورنتو با مطالعه گسل همجوار شهر لورکا در جنوب اسپانیا به این نتیجه رسیده‌اند که برداشت آب زیرزمینی، عامل وقوع زمین‌لرزه بوده است.

ذخایر آب کره زمین از دو بخش ثابت و متحرک (آب موجود در چرخه آب) تشکیل شده است. جامعه انسانی با چرخه آب و ذخایر ثابت آبی، پیوندها و ارتباطات متفاوتی دارد و این رابطه در طول تاریخ تحول پیدا کرده است. می‎توان در کلی‌ترین شکل این ارتباطات را در سه گروه۱) انواع بهره‌برداری‌ها،۲) انوع مخاطرات و۳) انواع خدمات محیط زیستی دسته بندی کرد. آنچه که در گروه بهره‌برداری‎ها به چشم می آید، استفاده مصرفی از منابع آب برای فعالیت‎های کشاورزی، مراکز جمعیتی و صنعت است که درحال حاضر جمعاً حدود ۱۰ درصد منابع آب تجدید پذیر جهان را در هر سال بخود اختصاص می دهد. این نسبت برای کشور ایران تا ۸۰ درصد اعلام شده است. حدود ۱۰ درصد از آب برداشتی بمنظور مصارف در مراکز جمعیتی و عمدتاً شامل مصارف خانگی است و بخش کمی از مصارف خانگی به مصرف شرب و بهداشت اختصاص دارد که از ارزش حیاتی برخوردار است. در سطح جهان نزدیک به۷۰ درصد برداشت‎های مصرفی برای کشاورزی است و این نسبت برای کشور ما ۹۲ درصد اعلام شده است. بهره‌برداری غیرمصرفی از آب مانند تولید انرژی، پرورش آبزیان، حمل و نقل آبی، تفریحات و گردشگری اگرچه کمتر به چشم می‌آیند، اما به نوبه خود بسیار مهم‎اند. مثلا ماهیگیری در رودخانه تیسا در بنگلادش بطور میانگین ۵ درصد تولید ناخالص داخلی و معیشت ۱۰ درصد جمعیت این کشور را تامین می‎کند. ارزش حمل و نقل آبی این رودخانه ۱۵ درصد ارزش اقتصادی بخش حمل و نقل این کشور را بخود اختصاص می‎دهد.

شهر ۷۳۰۰۰۰ نفری کوماموتو روی آبخوانی به همین نام در مجاورت رودخانه شیراکاوادر جزیره کیوشوی ژاپن قرار دارد. این آبخوان با ساختار زمین‌شناسی منحصر به فرد خود، تنها منبع تامین آب فعالیت‌های مختلف این شهر و حومه آن است. (تصویر شماره 1)

کشت برنج در بخش میانی حوضه آبریزشراکاوا به روش غرقابی و با استفاده از آب رودخانه سابقه ۴۰۰ ساله داشت و همین اقدام، آبخوان کوموموتو را ۵ تا ۱۰ بار بیشتر از سایر اراضی تغذیه می‌کرد. در دهه‌های ۷۹ و ۸۰ به دلیل غیر اقتصادی شدن کشت برنج در این نواحی، اراضی شالیکاری بلا استفاده و خشک شدند. 

عضو هیئت علمی دانشگاه هومبلت برلین در آلمان، کشور ایران را از حیث اجرای پروژه‌های زهکشی، مشابه با کشورهای پیشرفته عنوان کرد.

پروفسور "فرانک ریسبیک" در حاشیه سیزدهمین همایش بین المللی زهکشی در اهواز گفت: مشکل اصلی زهکشی خوزستان، شوری آب‌های زیرزمینی است، بر همین اساس مناسب است در خوزستان، زهکش‌ها در عمق 1.7 متری از سطح زمین نصب شوند.

وی افزود: در صورتی که عمق زهکش‌ها بیشتر از 2.5 متر باشد، زهکش بیش از آنکه مازاد آب آبیاری را تخلیه کند، آب زیرزمینی بسیار شور را تخلیه می‌کند. بنابراین به نظر می‌رسد که از عمق زهکش‌ها باید کاسته شود.

نتایج یک پژوهشی در انگلستان و ولز نشان می‌دهد سه پنجم مردم برای دسترسی به شیوه درست مصرف آب، عمدتاً به کمپین‌ها و تبلیغاتی که بانی آن‌ها «شرکت‌های آب» بوده، مراجعه کرده‌اند، این در حالی است که این عدد برای کمپین‌ها و تبلیغاتی رسانه‌ها حدود یک درصد است.

نتایج تحقیقی در انگلستان و ولز با موضوع بررسی «نگرش‌ها نسبت به آب شیر و شیوه استفاده درست از آب» در بازه زمانی 11 ژانویه تا 8 فوریه 2016 با نمونه ای بالغ بر 4000 نفر نشان می‌دهد که 38 درصد پاسخگویان در پاسخ به این سؤال که معمولاً «از چه طریقی به روش استفاده درست از آب پی می‌برند؟»، اشاره کرده‌اند که آن‌ها از طریق «کمپین» های مختلفی که در این زمینه به راه می افتند، از این امر اطلاع پیدا می‌کنند.