خشکسالی ها معمولاً خطرات آهسته، متوسط ​​تا طولانی محسوب می شوند و با آب و هوای گرمتر مرتبط هستند، اما خشکسالی هایی وجود دارد که این مفروضات را به چالش می کشد. بنابراین این بخش سه مورد خاص از خشکسالی را معرفی می کند.

رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با اشاره به وضعیت بارش در پاییز از احتمال تداوم تنش آبی در برخی شهرها و روستاهای کشور طی ‌این فصل خبر داد. احد وظیفه ضمن اشاره به اینکه ‌بارندگی در کشور طی پاییز امسال به‌طور نسبی کمتر از نرمال خواهد بود، اظهار کرد: در ‌پاییز ‌پیش‌رو سامانه‌هایی از کشور عبور خواهند کرد و شاهد بارندگی‌هایی در سطح کشور خواهیم بود اما مدل‌های ‌پیش‌بینی و مقایسه برآیند مجموع بارش‌های ‌پاییزه امسال -که اصطلاحا به آن بارش‌های تجمعی گفته می‌شود - با متوسط بارش‌های تجمعی کشور نشان می‌دهد که مقدار بارندگی طی ‌پاییز امسال نسبت به بلند مدت کمتر خواهد بود.

خشکسالی یکی از پیچیده ترین و شدیدترین خطرات مربوط به اقلیم است که دارای تأثیرات گسترده در جوامع، اکوسیستم ها و اقتصادها است. آنها مکرر هستند، می توانند از چند هفته تا چند سال دوام بیاورند و بر مناطق وسیعی از مردم در سراسر جهان تأثیر می گذارد. خشکسالی در طول تاریخ به دلیل تنوع طبیعی آب و هوا رخ داده است.

یک عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی گفت: اگر وضعیت منابع آب استان اصفهان به همین شکل فعلی باشد و تدبیر لازم برای حل مشکلات آبی این استان اندیشیده نشود کمتر از ۱۰ سال دیگر اصفهان قابل سکونت نخواهد بود. محمدتقی نقد علی درباره کمبود منابع آب در استان‌های مختلف کشور و از جمله اصفهان، اظهار کرد: هم‌اکنون برای بررسی وضعیت منابع آب و آبی که از اصفهان خارج و به سمت خوزستان می‌رود به همراه چند نماینده دیگر به شهرستان سمیرم آمده‌ایم. رودخانه "ماربر" سمیرم هم‌اکنون در کمترین شرایط آبی خود است و ۱۰ متر مکعب آب به سمت رودخانه کارون ۳ سرازیر می‌کند.

در کنار کاهش چشمگیر نزولات جوی در کنار نبود برنامه ریزی مناسب و بلندمدت، عطش توسعه، حفر چاه های غیر مجاز، برداشت های بی رویه، عدم اصلاح الگوی کشت و کشت دوم در اراضی کشاورزی و روشهای سنتی آبیاری شاهد افت قابل توجه منابع آبهای زیر زمینی هستیم. فرماندار همدان با بیان اینکه حدود ۷۷ درصد آب مورد نیاز این شهر از سد اکباتان و آبشینه تامین می شود، گفت: میزان ذخیره این سدها به حدود ۴۰ درصد کاهش یافته که با روند فعلی مصرف در مهرماه به پایان می رسد.

یک پژوهشگر آب و توسعه ‌پایدار ضمن بیان اینکه از سال ۱۳۳۲ روند تعرض و مهندسی تهاجمی نسبت به حوضه آبریز کارون آغاز شده است، پیشنهاد داد: وزارتخانه مستقلی برای مدیریت منابع آب تشکیل شود که تنها مدیریت ‌پایشی را برعهده داشته باشد و تصمیم‌گیری‌های کلان درباره منابع و حوضه‌های آبی را با مشارکت مردم، کشاورزان و تشکل‌های مردم‌نهاد انجام دهد.

باسمه تعالی

اولاً مشکل مردم عزیز خوزستان فقط کمبود آب نیست (و فقط) یکی از مشکلات آنان این امر است. توسعه خوزستان یک امر همه‌جانبه است، اما از یک برنامه روشن برخوردار نیست، لذا مردم نمی‌توانند زندگی امروز و فردای خود را پیش‌بینی کنند. استان‌های دیگر هم از چنین فقدان نظام توسعه‌ای رنج می‌برند. دولت‌ها علیرغم مصوبات متعدد مجلس شورای اسلامی در برنامه‌های ۵ ساله که موظف بودند طرح آمایش سرزمین را مدون و به اجرا درآورند، هیچ‌یک (با تأکید بر هیچ‌یک) از دولت‌ها این کار را انجام نداده‌اند. نتیجه این سهل‌انگاری همه دولت‌ها عدم استفاده بهینه از ظرفیت‌های استانی و گاه کج‌روی از توسعه استان‌ها شده است. هر چه در این امر خطیر تأخیر شود به ضرر کلیت نظام توسعه‌ای کشور است. امیدواریم دولت جدید همتی در این راه داشته باشد.

"منصور ستوده" در جلسه شورای حفاظت از منابع آب استان که در سد اکباتان برگزار شد، گفت: کشور ما در منطقه خشک و نیمه خشک دنیا قرار گرفته و از طرفی، توزیع بارش نیز در کشور به لحاظ مکانی و زمانی ناهمگون است. وی افزود: این در حالی است که در ادامه خشکسالی‌های سال‌های گذشته، شاهد خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیکی بی‌سابقه‌ای در سال آبی جاری هستیم به نحوی که ایستگاه‌های باران سنجی شرکت آب منطقه‌ای همدان طی سال آبی جاری در استان ۲۸۰ میلی‌متر بارندگی داشته‌ایم که در مقایسه با ۴۶۹ میلی‌متر بارش سال گذشته ۴۰ درصد کاهش یافته و استان وارد تنش آبی شده است؛ بر همین اساس صرفه‌جویی در مصرف آب در همه بخش‌ها در مقطع کنونی امری ضروری تلقی می‌شود.

به اعتقاد محققان، خوزستانی‌ها در طول تاریخ گذشته از آب سالم و تالاب‌های غیرآلوده برای تغذیه دام‌ها و محصولات کشاورزی خود بهره‌مند بودند، ولی اکنون وضعیت این استان از حد و اندازه تاب‌آوری آنها فراتر رفته و این پرسش مطرح است که چگونه سطح زیر کشت برنج "دشت عباس" که طی دو دهه قبل ۴۰ هزار هکتار بود، اکنون به ۲۰۰ هزار هکتار افزایش یافته و چگونه است که بیش از ۱۰ میلیارد متر مکعب آب در رودخانه کارون ذخیره‌سازی شده، ولی حدود ۵۰۰ روستای خوزستان با کمبود آب مواجهند و یا از آب‌های بودار و رسوبی محلی استفاده می‌کنند؟

عضو نظام صنفی کشاورزی دشت آزادگان با اشاره به اینکه مطالبه مردم خوزستان تامین آب شرب، کشاورزی و دامداری است، گفت: بحران آب شرب سال هاست که دراین استان وجود دارد. مشکل آب شرب را می توان با آب خریدن حل کرد اما کسی که ۴۰۰ راس دام دارد نمی تواند آب بخرد یا با تانکر به آنها آب دهد. اینکه با تانکر و ماشین آب می آورند کار درستی نیست. مگر چند روز می توان با تانکر به دام آب داد؟ باید آب کرخه را محافظت کنیم، حق آبه تالاب هورالعظیم جدا از بخش کشاورزی دیده شود. حق آبه کرخه نیز برای فصول کشت به جز کشت های پرمصرف تعیین شود.

تغییر اقلیم و فعالیت‌های انسانی دو موضوع اصلی در مدیریت منابع آب هستند و به طور مستقیم بر منابع آب سطحی و زیرزمینی تاثیرگذارند. با توجه به این موضوع پژوهشگران با انجام یک تحقیق، تاثیر دو عامل خشکسالی (تغییر اقلیم) و سد سازی (فعالیت‌های انسانی) را بر منابع آب کارون بررسی کردند.  حوضه آبریز کارون بزرگ با مساحت ۶۷ هزار و ۲۵۷ کیلومتر مربع، از نظر آبی یکی از حوض‌های آبریز مهم در کشور است. فراوانی ریزش‌های جوی، به‌ویژه در سرشاخه‌های این حوضه، پتانسیل عظیمی از منابع آب سطحی را در این حوضه ایجاد کرده است؛ به گونه‌ای که بیش از ۲۵ درصد از جریان‌های سطحی کشور، در آن جریان دارد.

استاندار خوزستان با اشاره به مشکلات تامین آب در استان خوزستان گفت: با وجود اینکه رهاسازی آب بیش از مصوبه ستاد مدیریت بحران بوده است اما امکان رسیدن آب به شهرها و روستاها چه برای تامین آب شرب و چه تامین آب دام و کشاورزی، سخت و سهمگین شده است. قاسم سلیمانی‌دشتکی در نشست شورای هماهنگی مدیریت بحران  خوزستان که امروز (۲۵ تیرماه) برگزار شد، با اشاره به برگزاری جلسات متعدد در حوزه آب و خشکسالی اظهار کرد: جدول آورد، برداشت و میزان آب سدها از ماه‌های گذشته تنظیم شد اما با این وجود بنا به دلایلی، دچار تنش آبی در کشت فصلی، کشت جایگزین، آب شرب، آب مورد نیاز دام های سبک و سنگین و تالاب شدیم.

کاهش بارش‌ها در کشور باعث آغاز روند خشکسالی و به تبع آن تنش آبی شد و رفته رفته با گرم‌تر شدن هوا و افزایش مصرف آب و برق، وضعیت ذخایر سدها رو به وخامت رفت. سد کرخه در خوزستان یکی از سدهایی است که در شرایط فعلی، با تنش آبی دست و پنجه نرم می‌کند و کاهش ذخایر آبی در آن باعث بروز مشکلات متعددی در پایین دست شده است.

دشت ترک‌خورده، چاله‌های ایجاد شده، فرونشست و پدیده ریزگرد صحنه‌هایی هستند که طی سالیان اخیر در دشت قزوین شاهد آن هستیم، این وضعیت در سال جاری با بحران کم‌آبی تشدید شده است. دشت قزوین از سالیان نه چندان دور دچار بحران کم آبی شده است اما صدای کارشناسان و اساتید امر به گوش مسئولین نمی‌رسد، اکنون پس از گذشت یک دهه دشت قزوین با انواع بحران‌ها دست و پنجه نرم می‌کند؛ بحران کم‌آبی در کشور بحرانی است که ابعاد مختلفی دارد، یکی از ابعاد آن که برای مردم بیشتر قابل لمس است، قطع آب و برق است اما این بحران به همین‌جا ختم نمی‌شود و همین قطعی برق به صنعت و کشاورزی لطمه وارد کرده و خواهد کرد.

یک عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه دیگر چیزی به اسم تونل انتقال آب بهشت‌آباد نخواهیم داشت، گفت: با پیگیری‌های انجام‌شده، حداقل فعلا احداث چنین تونلی منتفی و تعطیل شده است؛ این طرح حتی تا مرحله تامین اعتبار پیش رفته بود که خوشبختانه مانع آن شدیم. علیرضا ورناصری در خصوص آخرین وضعیت پروژه تونل انتقال آب بهشت‌آباد اظهار کرد: به دنبال تلاش‌های فراوان و رایزنی‌های نمایندگان استان‌های خوزستان و چهارمحال و بختیاری، خوشبختانه بحث احداث تونل بهشت‌آباد متوقف شده است و فعلا در این زمینه هیچ اقدامی نخواهد شد.

پژوهشگران دانشگاه کانکوردیا در مجله نیچر هشدار دادند که افت سطح آب‌های زیرزمینی ایران به مرز بحران رسیده است. پژوهشگران همچنین بر این باورند که عاملی که مسائل را پیچیده‌تر می‌کند دولت ایران است که در سطح محلی و ملی فاقد تجهیزات لازم برای پرداختن به این بحران رو به رشد است.

مدیرعامل آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان گفت: زاهدان از لحاظ منابع تأمین آب پایدار در بحرانی‌ترین شرایط قرار دارد، موقعیت استقرار این شهر به گونه‌ای است که هیچ گونه منابع تأمین آب پایدار چه از نوع زیرزمینی یا سطحی برای این شهر ۷۰۰ هزار نفری وجود ندارد. به گزارش روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان علیرضا قاسمی‌، اظهار کرد: تامین آب پایدار، به یکی از اصلی ترین دغدغه ها در کشور تبدیل شده است، چرا که طی سال‌های گذشته با کاهش منابع آبی زیرزمینی مواجه شده و شاهد خشکسالی و بحران آب بوده ایم، اما همچنان خشکسالی با توجه به کاهش میزان بارش تداوم دارد.

رئیس اتاق بازرگانی ایران گفت: خطر خشکسالی در سطح کشور، خطری بالاتر از کروناست و باید از هم اکنون از سوی مسئولان چاره اندیشی شود. غلامحسین شافعی در نشست شورای ملی زعفران با حضور نماینده مردم تربت حیدریه در مجلس شورای اسلامی و اعضاء این شورا که در محل پارلمان بخش خصوصی خراسان رضوی برگزار شد، با تاکید بر اهمیت اطلاع‌رسانی و سیاست‌گذاری‌های موثر در حوزه مدیریت منابع آبی کشور، افزود: به استناد آماری که تا پایان فروردین ۱۴۰۰ منتشر شده است، متوسط بارندگی در کشور نسبت به سال گذشته ۴۲ درصد کاهش یافته است و در استان‌های مختلف این نوسان از ۴۲ تا ۹۰ درصد اُفت بارش بوده است. میزان کاهش بارش‌ها در استان خراسان رضوی ۵۸ درصد و در سیستان و بلوچستان ۹۰ درصد اعلام شده است.

بیش از یک چهارم جمعیت جهانی در کشورهایی زندگی می کنند که تنش آبی زیادی دارند و احتمال اینکه حداقل یک ماه در سال با کمبود شدید آب روبرو شویم هنوز هم یک چالش اساسی برای بسیاری از مردم در سراسر جهان است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با ارائه راه‌های برون‌رفت از خشکسالی کم‌سابقه سال جاری، به آمار بارندگی در سال آبی جاری اشاره کرد و گفت: آورد رودخانه‌های استان در سال آبی جاری تاکنون کمتر از یک دهم آورد این رودخانه‌ها در سال قبل از آن بوده است. "محمد علایی" در جلسه ستاد سازگاری با کم آبی استان که به ریاست استاندار و سایر اعضا برگزار شد، افزود: آورد رودخانه‌ها به ۱۹ سد بزرگ استان از روز نخست اول مهرماه ۱۳۹۹ تاکنون ۵ میلیون مترمکعب بوده که در همین بازه زمانی از سال گذشته آورد رودخانه‌ها ۶۵۰ میلیون مترمکعب بوده است.

در 22 آوریل، سازمان غذا و کشاورزی (FAO) میزبان وبینار "پیوستن به تلاش برای تبدیل داده های آب ماهواره ای به اطلاعات قابل استفاده برای کشاورزان" است. دستیابی به امنیت غذایی در آینده ضمن استفاده پایدار از منابع آب، چالش بزرگی برای ما و نسل های بعدی است. کشاورزی یک مصرف کننده اصلی آب است. نظارت دقیق بر بهره وری آب در کشاورزی و بررسی فرصت های افزایش آن مورد نیاز است.

بعد از گذشت چندین ماه بدون بارش و وقوع خشکسالی، باران رحمت الهی سبب خوشحالی مردم خاش سیستان و بلوچستان بویژه شادمانی کشاورزان و دامداران شد. بارندگی ها در شهر خاش و نقاط روستایی و عشایری با رعد و برق و وزش باد شدید همراه بود و علاوه بر تلطیف هوا سبب جاری شدن روان آب گردید.