استاندار همدان در دیدار نوروزی با سرپرست و مدیران شرکت آب منطقه ای مطرح کرد: اتمام پروژه انتقال آب از سد تالوار به شهر همدان تا اواسط فصل تابستان. وی افزود: یکی‌از نعمت‌های بزرگ خدادادی آب است که در طی چند دهه اخیر، جفاهای جبران‌ناپذیر بسیاری در این حوزه از جمله برداشت‌های نادرست، مصرف بی‌رویه و بدون برنامه صورت گرفته است.

رئیس موسسه تحقیقات آب از افتتاح سه سامانه پایش کاربری و پوشش اراضی، تبخیر- تعرق واقعی و پایش دریای خزر خبر داد. به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت نیرو (پاون)، "محمدرضا کاویانپور" با بیان اینکه سیمای اراضی ایران نیز همانند سایر مناطق جهان در دهه‌های اخیر بر اثر تغییرات اقلیمی، هیدرولوژیکی و منابع آب، توسعه شهری، شرایط اقتصادی و اجتماعی، صنعتی شدن و... در حال تغییر است، گفت: این در حالی است که اراضی کشاورزی به‌عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده منابع آبی کشور، به دلیل وابستگی شدید به عوامل یادشده، دچار تغییرات شدیدی در طول دهه‌های اخیر شده است.

استاندار همدان تاکید کرد: تامین موقت و مقطعی آب از طریق برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی نمی‌تواند پاسخگوی نیاز استان بوده و همچنین تبعات زیادی را در آینده خواهد داشت. علیرضا قاسمی فرزاد در دیدار با وزیر نیرو با اشاره به موضوع خط انتقال آب از سد تالوار به عنوان یکی از مصوبات سفر مقام‌ معظم رهبری افزود: در استان همدان تمامی همگرایی و هم‌افزایی لازم در بین مدیران برای به نتیجه رسیدن پروژه‌ی انتقال آب از تالوار وجود دارد.

محمدمهدی اسماعیلی؛ استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه تهران، در مطالعه‌ای که پاییز سال 1399 منتشر شده، بحران تامین آب در حوضه آبریز زاینده‌رود، مسائل اجتماعی و راهکارهای مدیریت آن را مورد بررسی قرار داده است. ایران از جمله کشورهایی است که با توجه به میزان منابع آب و سرانه مصرف، با کمبود فیزیکی آب مواجه است. بحران آب، نشان‌دهنده وضعیتی است که میزان سرانه یا میزان دسترسی به آب تجدیدپذیر برای مصرف سالانه افراد، کم‌تر از میزان استاندارد جهانی باشد. شاخص‌ها و مدل‌های مختلفی برای ارزیابی میزان بحران آب در کشورها استفاده شده است. بر اساس این شاخص‌ها، کشور ایران اکنون در وضعیت بحران شدید آب قرار دارد.

بحث انتقال آب مخالفان و موافقان خود را دارد، اما اگر بخواهیم واقع‌بینانه به این به این مسئله بپردازیم، معایب اجرای طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای هم بر استان مبدا و هم استان مقصد بیش‌تر از مزایای آن است، زیرا بر روی آبی برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد که از پایداری آن اطمینان خاطر نداریم. انتقال آب تنها برای مصارف شرب توجیه پذیر است، اما امروز آب به‌نام شرب برای مصارف صنعت و کشاورزی به استان‌های کویری انتقال داده می‌شود، در سال‌های اخیر به‌علت کاهش بارش، تغییر اقلیم و خشکسالی‌های پی در پی، منابع آبی به شدت کاهش پیدا کرده است و همین مسئله استان‌های مبدا و مقصد انتقال آب را با مشکلات متعددی برای تامین آب موردنیاز مواجه کرده است.

بحث‌های انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی در حالی طی روزهای اخیر داغ شده که یک کارشناس آب ضمن تشریح انتقاداتی که متوجه این طرح است، می‌گوید: انتقال آب به استان‌هایی که در فواصل دور از خلیج فارس، در فلات مرکزی قرار دارند علاوه‌ بر اینکه هزینه‌ زیادی دارد موجب آسیب‌های زیست محیطی متعددی می‌شود. صحبت انتقال آب از دریاها به مناطق کویری کشور سال‌هاست که به میان آمده؛ طرح‌های انتقال آب از دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی مدت‌ها است که مدافعان و مخالفانی دارد اما حالا با روی کار آمدن دولت سیزدهم بحث انتقال آب به‌ویژه از خلیج فارس به فلات مرکزی با چنان جدیتی ‌در حال ‌پیگیری است که معاون اول رییس جمهوری - طی روزهای اخیر مشاور معاون اول رئیس جمهوری در امور پروژه های انتقال آب از دریا را منصوب کرد.

 انتقال آب از تونل رودخانه کرج به تهران ۱۵ سال پس از کلنگ‌زنی و از سال گذشته آغاز شده است. این تونل ظرفیت آن را دارد که سالانه ۳۴۰ میلیون مترمکعب آب را به طور مستقیم از پشت سد امیرکبیر به تهران منتقل کند. انتقالی که به دلیل حذف مسیر رودخانه کرج مورد اعتراض بسیاری از فعالین زیست محیطی قرار گرفت. منتقدان این طرح معتقدند وقتی آب مورد نیاز تهران سال‌هاست پس از طی کردن مسیر طبیعی رودخانه از آبگیر بیلقان و با خط لوله به تهران منتقل می‌شود دیگر چه نیازی به صرف هزینه گزاف برای احداث تونل بود. تونلی که در مرحله آزمایشی باعث مرگ ماهی‌های رودخانه به دلیل افت سطح آب هم شده بود.

خشکسالی و کمبود منابع آب واژه‌هایی است که طی یک سال گذشته بارها و بارها به گوشمان خورده و نسبت به آن هشدار داده شده است اما با ‌پایان یافتن فصل گرم تابستان و پیش‌بینی پاییز کم‌بارش همچنان نسبت به آن ابراز نگرانی می‌شود؛ نگرانی‌هایی جدی که می‌تواند حیات ما و تمام موجودات و اکوسیستم‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. در این شرایط آیا تنها راه چاره صرفه‌جویی مردم است یا در کنار این راهکار مهم، مسوولان هم وظایفی دارند؟

یک کارشناس ارشد مدیریت منابع آب گفت: لازم است ابرپروژه‌های انتقال آب از خلیج فارس، مورد تحقیق و تفحص مجلس قرار بگیرد و سیاست‌های موجود در این بخش بازبینی شود. داریوش مختاری در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به لزوم توجه به طرح‌های انتقال آب، اظهار کرد: در سال‌های اخیر به دلیل تنش‌های عمدتاً اجتماعی ناشی از انتقال آب بین حوضه ای در نقاط مبدأ و مقصد انتقال، این نوع انتقال آب‌ها همیشه با چالش‌های اجتماعی همراه بوده است، چالش‌های اجتماعی مذکور به حدی بوده که در بعضی از موارد به چالش‌های امنیتی در مقیاس‌های محلی و یا ملی بدل گشته است.

در کنار کاهش چشمگیر نزولات جوی در کنار نبود برنامه ریزی مناسب و بلندمدت، عطش توسعه، حفر چاه های غیر مجاز، برداشت های بی رویه، عدم اصلاح الگوی کشت و کشت دوم در اراضی کشاورزی و روشهای سنتی آبیاری شاهد افت قابل توجه منابع آبهای زیر زمینی هستیم. فرماندار همدان با بیان اینکه حدود ۷۷ درصد آب مورد نیاز این شهر از سد اکباتان و آبشینه تامین می شود، گفت: میزان ذخیره این سدها به حدود ۴۰ درصد کاهش یافته که با روند فعلی مصرف در مهرماه به پایان می رسد.

یک پژوهشگر آب و توسعه ‌پایدار ضمن بیان اینکه از سال ۱۳۳۲ روند تعرض و مهندسی تهاجمی نسبت به حوضه آبریز کارون آغاز شده است، پیشنهاد داد: وزارتخانه مستقلی برای مدیریت منابع آب تشکیل شود که تنها مدیریت ‌پایشی را برعهده داشته باشد و تصمیم‌گیری‌های کلان درباره منابع و حوضه‌های آبی را با مشارکت مردم، کشاورزان و تشکل‌های مردم‌نهاد انجام دهد.

عضو نظام صنفی کشاورزی دشت آزادگان با اشاره به اینکه مطالبه مردم خوزستان تامین آب شرب، کشاورزی و دامداری است، گفت: بحران آب شرب سال هاست که دراین استان وجود دارد. مشکل آب شرب را می توان با آب خریدن حل کرد اما کسی که ۴۰۰ راس دام دارد نمی تواند آب بخرد یا با تانکر به آنها آب دهد. اینکه با تانکر و ماشین آب می آورند کار درستی نیست. مگر چند روز می توان با تانکر به دام آب داد؟ باید آب کرخه را محافظت کنیم، حق آبه تالاب هورالعظیم جدا از بخش کشاورزی دیده شود. حق آبه کرخه نیز برای فصول کشت به جز کشت های پرمصرف تعیین شود.

نماینده مردم اهواز در مجلس با تاکید بر ضرورت رهاسازی آب در خوزستان و جبران غرامت و خسارت مردم، خواستار اتمام هرچه سریعتر پروژه‌های تامین آب شرب در این استان شد و گفت: گریه آور است که با وجود ۵ سد بزرگ، ٧٠٠ روستا و ٢۵ شهر تنش آبی داشته باشند. مجتبی یوسفی: هر قدر در سنوات گذشته و خصوصاً یک سال گذشته در مجلس در مورد بحران های مدیریت منابع آب و برق در کشور تذکر دادیم متاسفانه به آن توجه نشده و الان هم شاهد پروژه‌های غیرکارشناسی انتقال آب از سرشاخه ها هستیم که از نظر زیست محیطی و علم منابع آب جای سوال دارد. من از آقای اردکانیان که خودش را صاحب نظر در مسائل آب می داند تعجب می کنم. ایشان ما را توجیه کند در کجای دنیا ۲۵ شرکت فولادی در کویر کشور احداث می‌کنند و بعد هزاران کیلومتر آب را انتقال می دهند که آنجا را آباد کنند؟ با این روش ما اکوسیستم منطقه را به هم می زنیم؛ همان اتفاقی که برای دریاچه ارومیه افتاد و آن را به دریاچه نمک تبدیل کرد و نهایتا ۵ استان گرفتار شدند.

یک کارشناس حوزه مدیریت منابع آبی گفت: اینبار وضعیت دهشتناک تالاب‏ها، دریاچه‏ ها و رودخانه‏ های کشور که شوربختانه با موج آتش‏‏ سوزی‏های عمدی یا غیرعمدی عرصه ‏های جنگلی و مرتعی همراه شده است، تا پیش از آغاز بارندگی‏های سال جاری، کمر محیط زیست کشور را خرد خواهد کرد. پرسش این است که آیا این درس‏های بزرگ نباید مدیران را وادار به نگاه دوباره و از جنس دیگر در الگوها و شیوه ‏های مدیریت آب کشور کند، باید گفت که مدافعان انتقال آب همان مدافعان سدسازی هستند.

یک کارشناس حوزه مدیریت منابع آبی گفت: اکنون موج اجرای پروژه‌ های انتقال آب، یادآور موج سدسازی در دهه‌ های ۷۰ و ۸۰ خورشیدی است؛ همان که امروزه آسیب و پیامدهای دهشتناک آن دامنگیر ده‌ ها تالاب برجسته کشور شده است، به طور مشخص خشک‌ شدن تالاب‌های کشور محصول ساده ‌اندیشی در حوزه سدسازی در کشور بوده و قطع شریان حیاتی رودخانه‌ ها، زمینه خشک‌ شدن یکایک تالاب‌های کشور را فراهم کرده است.

یک عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه دیگر چیزی به اسم تونل انتقال آب بهشت‌آباد نخواهیم داشت، گفت: با پیگیری‌های انجام‌شده، حداقل فعلا احداث چنین تونلی منتفی و تعطیل شده است؛ این طرح حتی تا مرحله تامین اعتبار پیش رفته بود که خوشبختانه مانع آن شدیم. علیرضا ورناصری در خصوص آخرین وضعیت پروژه تونل انتقال آب بهشت‌آباد اظهار کرد: به دنبال تلاش‌های فراوان و رایزنی‌های نمایندگان استان‌های خوزستان و چهارمحال و بختیاری، خوشبختانه بحث احداث تونل بهشت‌آباد متوقف شده است و فعلا در این زمینه هیچ اقدامی نخواهد شد.

پرآب‌ترین، بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین رودخانه ایران؛ تعبیرهایی برای رودخانه کارون هستند، رودخانه‌ای که در طول این سال‌ها آن قدر آب رفته و خشک شده که اگر کسی از گذشته آن چیزی نداند، شاید این تعابیر کمی برایش دور از ذهن باشد. رودخانه کارون با طول حدود ۹۵۰ کیلومتر، از زردکوه استان چهارمحال و بختیاری سرچشمه می‌گیرد، از دل خوزستان می‌گذرد و به خلیج فارس می‌ریزد اما شاید گذرش از شهر اهواز بیشتر از هر جای دیگری به چشم بیاید؛ آنجا که شهر را دو نیم می‌کند، ۱۰ پل از روی آن عبور می‌کند و البته آنجا که "لبِ کارون، چه گل بارون" است.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب سیستان و بلوچستان گفت: رشد بی‌رویه جمعیت در زاهدان و نیاز روزافزون، این شهر را با کمبود بیش‌از ۸۰۰ لیتر آب بر ثانیه معادل ۳۵ درصد جمعیت موجود روبرو کرده و با نزدیک شدن به تابستان بحران آب بیشتر نمایان می‌شود. به گزارش ایسنا علیرضا قاسمی با اشاره به اینکه تاسیسات آب انتقالی از زابل به زاهدان پیچیدگی زیادی دارد اظهارداشت: نخست اینکه ارتفاع پمپاژ آن در ایران و خاورمیانه بی‌نظیر یا کم‌نظیر بوده و تمامی الکتروپمپ‌ها خاص و بسیار گران‌قیمت هستند.

رئیس جمهور گفت: طرح‌های بزرگی که آرزوی مسئولین بود در حوزه انتقال آب صورت گرفت. به گزارش ایسنا، حجت الاسلام حسن روحانی در جلسه افتتاح طرح‌های پنجاهمین هفته افتتاح طرح های بزرگ در رابطه با اهمیت پروژه های انتقال آب اظهار کرد: دوستانی به من می گفتند این طرح قابل اجرا نیست، الحمد الله این طرح به خوبی آغاز شد. 

قسمت پنجم- نگرش‌های پایدار در طراحی آینده

در نگاه به آینده برای نجات مناطق مختلف کشور،  باید مسائل از دو دیدگاه بخش آب و فرابخشی مورد بازبینی و تجدید رویه قرار گیرد. از نظر بخشی، در نظرگرفتن معیارهای مدیریت به هم‌پیوسته و از نظر فرابخشی، توجه به موازین توسعه منطقه‌ای و فضایی استان حایز اهمیت است. در دیدگاه بخشی نمی‌توان برای آب جدید پرهزینه منتقل‌شده، جدا از منابع آبی که در حال حاضر مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد، برنامه‌ریزی کرد. مدیریت موجود آب سمنان حداقل مانند سایر استان‌ها، درگیر مسائل حاد و شدیدی است که اگر برای آن اقدام نشود، به زودی استان  با پیامدهای گسترده بیشتری از وضع موجود روبرو خواهد شد.‌آیا می‌توان در باره منابع آب محدود،‌این هزینه‌های سنگین را به عهده گرفت و درباره بخش مهم‌تر، موضوع را مسکوت یا کم‌اهمیت‌تر باقی گذاشت؟

یک روش دیگر برای پاسخ‌دادن به پرسش اصلی مطرح‌شده در قسمت‌های پیشین، توجه به ویژگی‌های طرح انتقال آب به سمنان است. به جز ابعاد گسترده و  «ابرطرح» بودن، چه مشخصه‌های دیگری باعث جلب توجه افکار عمومی ‌و طوﻻنی‌شدن مطالعات اولیه ‌این طرح شده است؟ به نظر می‌رسد پاسخ را باید در ویژگی‌هایی چون نیازهای مطرح‌شده، شیرین‌کردن آب شور، انتقال طوﻻنی، ارزیابی اقتصادی و برنامه‌ریزی مالی طرح جستجو کرد. درباره مشکلات، موانع و چالش‌های نمک‌زدایی آب دریای خزر بر محیط‌زیست آبی شکننده محلی[1] و انتقال توأم با پمپاژهای مکرر به ارتفاع بیش از 2700 متراز دید فنی و اقتصادی و محیط‌زیستی، به‌اندازه کافی صحبت شده و می‌شود. در ‌این قسمت تمرکز بر نیازهای آبی تعریف‌شده و ارزیابی اقتصادی و مالی طرح است.

اگر موازین موجود را با رویه‌ها و عملکرد مسئولان در باره طرح‌ها به طور کلی، و طرح انتقال آب سمنان به طور اخص در ده سال گذشته تطبیق داده شود، به چه نتایجی ممکن است رسید؟ در پاسخ به ‌این پرسش، در‌این نوشتار ابتدا سرخط‌های «ابرپروژه‌های» طرح‌های آب در نظام فنی مهندسی، به طور عام مورد توجه قرار می‌گیرد، سپس به موارد خاصی در باره طرح انتقال آب سمنان اشاره می‌شود.